آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

یکى از قدیمیترین منابع موجود درباره نزاریان ایران کتاب تاریخ جهانگشاى جوینى است. وى در کتابخانه قلعه الموت، کتابى به نام تاریخ جیل و دیلم یافته که درباره قلعه الموت بوده است. کتاب دیگرى که در آنجا یافت به نام سرگذشت سیدنا بود که درباره زندگانى حسن صباح و فعالیتهاى اوست، که جوینى تقریباً آنرا در کتاب خود نقل کرده است. کتابى که در قرن اخیر درباره نزاریان نوشته شده، کتاب فرقه اسماعیلیه نوشته هاجسن است که توسط فریدون بدره اى ترجمه شده است.

یکى از قدیمیترین منابع موجود درباره نزاریان ایران کتاب تاریخ جهانگشاى جوینى است. وى در کتابخانه قلعه الموت، کتابى به نام تاریخ جیل و دیلم یافته که درباره قلعه الموت بوده است. کتاب دیگرى که در آنجا یافت به نام سرگذشت سیدنا بود که درباره زندگانى حسن صباح و فعالیتهاى اوست، که جوینى تقریباً آنرا در کتاب خود نقل کرده است و بقیه تاریخ نویسان از او نقل کرده اند. جوینى در جلد سوم تاریخ خود، ابتدا به مغولان (1) پرداخته و سپس به فتح الموت (2) و در ادامه به خلافت فاطمیان (3) و ادامه کتاب را به نزاریان ایران اختصاص داده است. (4) منبع دیگر جامع التواریخ رشید الدین فضل الله است که اطلاعات بیشترى از نزاریان را بیان کرده است و تا حدى بیطرفانه و گاهى با اصلاح مطالب جوینى، به نقل مطالب مى پردازد، فرد بعدى ابوالقاسم کاشانى است که نویسنده کتاب زبدة التواریخ است. او همچون رشیدالدین فضل الله در خدمت مغولان بوده و در تدوین جامع التواریخ به رشیدالدین کمک کرده است و نکات شایانى در باب اسماعیلیان فاطمى و نزاریان دارد. تاریخ وصاف و الکامل ابن اثیر نیز از مهمترین منابعى هستند که مطالب ذى قیمتى درباره نزاریان دارند.
البته ابن اثیر تا سال 628 هجرى را گزارش کرده و به دوره اخیر نزاریان نپرداخته است. کتابى که در قرن اخیر درباره نزاریان نوشته شده، کتاب فرقه اسماعیلیه نوشته هاجسن است که توسط فریدون بدره اى ترجمه شده است. این کتاب مفصل ترین کتاب درباره نزاریان در تحقیقات جدید است که پانصد صفحه در باره نزاریان مطلب دارد. در انتهاى کتاب رساله هفت باب سیدنا را آورده که متنى است از دوران محمد دوم که به شرح دوران قیامت پرداخته و به توجیه و تاویل إعلام قیامت حسن دوم در سال 559 هجرى مى پردازد. این رساله در حدود سال 600 هجرى نوشته شده است. این رساله از صفحه 507 تا 575 کتاب هاجسن را در بر دارد. در کتاب «اسماعیلیان در تاریخ» جمع آورى و ترجمه یعقوب آژند، مقاله اى با عنوان دولت اسماعیلیه (نزاریان ایران) نوشته هاجسن نیز آمده است که خلاصه کتاب هاجسن است. (5) برنارد لویس نیز در کتاب تاریخ اسماعیلیان مفصلا به نزاریان پرداخته (6) بخش مستقلى را به نزاریان شام (7) اختصاص داده است. ولادیمیرونا محقق روسى نیز کتابى به نام تاریخ اسماعیلیان در ایران در سده هاى پنجم تا هفتم نوشته که تماماً به نزاریان ایران و شام پرداخته است، که توسط پروین منزوى ترجمه شده است. کتابهاى قلاع اسماعیلیه در ایران نوشته منوچهر ستوده و قلاع حشاشین نوشته پیتر ویلى، ترجمه على محمد ساکنى نیز مطالب سودمندى درباره نزاریان ایران دارند. فرهاد دفترى که محقق امامى مذهب و متخصص مشهور حوزه اسماعیلیان است، به غیر از کتاب تاریخ و عقاید اسماعیلیه و کتاب مختصرى در تاریخ اسماعیلیه، کتابى به نام افسانه هاى حشاشین دارد که به مسئله فدائیان نزارى و روش قتل هاى نزاریان در دوره حسن صباح، کیا بزرگ امید، فرزندش محمد و نزاریان شام پرداخته است. غربیان خیال مى کردند که به این فدائیان حشیش خورانده و این افراد در حالت مستى اقدام به ترور کرده اند. این کتاب تماماً رد و نفى این دیدگاه عوام مردم غرب است.
محمد فاروق فرقانى نیز کتابى به نام تاریخ اسماعیلیان قهستان نوشته و به تفصیل به تاریخ وقایع قلعه هاى اسماعیلیه در قهستان خراسان پرداخته است. (8)