آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

منظور از ذریّه در اين جا فرزندان خلفی(جانشینان شایسته) هستند كه عملکردشان در چارچوب آموزه های اجداد معصوم شان باشد.
قرآن مي فرمايد: «وقتی قيامت برپا مي شود، ملاك در آن روز نسب نيست» و در جای دیگر معیار برتری را «تقوا» بیان کرده است.
اگر تقوا نباشد فرزند پیامبر(ص) بودن فضیلتی به همراه ندارد، همچون پسر نوح كه خطاب آمد: «او از اهل تو نيست».
حتّی طبق آیات قرآن، پیامبر(ص) كه اصل اين شجره طيّبه است اگر مشرک شود یا بر خداوند دروغ بندد مجازات می گردد.
روایاتی نیز وجود دارد که رستگاری را مربوط به اهل بیت «معصوم»(ع) به عنوان بارزترین مصداق سادات می دانند.

تبعیض بین «سادات» و غیر سادات!
در برخی روایات که در منابع شیعه آمده است، شاهد تبعیض بین «سادات» و غیر سادات هستیم؛ بطوری که همه سادات حتی سادات گناهکار را از مجازات الهی در امان دانسته اند! به عنوان مثال در روایتی رسول الله(صلی الله وعلیه وآله) در وجه تسمیه فاطمه(ع) فرمودند: «سُمِّيَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ فَطَمَهَا وَ ذُرِّيَّتَهَا مِنَ النَّار»(1)؛ (حضرت زهرا(سلام الله علیها) فاطمه نامیده شد، چون خداوند او و فرزندانش را از آتش دوزخ باز مي دارد)، و در روایت دیگری از پیامبر(ص) نقل شده است که: «يَا عَلِي! إنَّ اللهَ قَدْ غَفَرَ لَكَ وَ لِذُرّيَتِكَ وَ لِوُلدِكَ وَ لأَهْلِكَ...»(2)؛ (ای علی! همانا خداوند رحمت و مغفرت خود را شامل تو و نسل تو و فرزندان تو و اهل تو کرده است). آیا این گونه روایات با عدل خداوند منافات ندارد؟

پاسخ:
لازم است بدانیم این گونه روایات عمومیت نداشته و تنها شامل فرزندان خلفی می شود كه عملکردشان در خط حضرت زهرا(سلام الله علیها) و امام علی(علیه السلام) باشد. در اینجا به برخی از شواهدی که این نکته را ثابت می کند، اشاره می کنیم:

1) طبق برخی روایات، ذریه اختصاص به معصومین دارد:
وقتی روایات بیان کننده وجه تسمیه حضرت فاطمه(علیها السلام) را می خوانیم در برخی از آنها این گونه برداشت می شود که فقط ایشان و فرزندان معصوم ایشان به صورت قطعی از آتش جهنم در امان خواهند بود؛ به عنوان مثال در روایتی از رسول خدا نقل شده است: «إِنِّي سَمَّيْتُكِ فَاطِمَةَ وَ فَطَمْتُ بِكِ مَنْ أَحَبَّكِ وَ تَوَلَّاكِ وَ أَحَبَّ ذُرِّيَّتَكِ وَ تَوَلَّاهُمْ مِنَ النَّار»(3)؛ (من تو را فاطمه ناميدم و كسى را كه تو را و فرزندانت را دوست داشته و پیرو آنها باشد از آتش نجات مى‏ دهم‏).

اینکه پیروی از ذریه فاطمه(سلام الله علیها) دلیل بر نجات از آتش بیان شده، نشان می دهد منظور از ذریه او فقط ذریه معصوم اوست که همان اهل بیت(علیهم السلام) می باشند؛ زیرا ذریه غیر معصوم که خود ممکن است اشتباه کنند، امکان ندارد با پیروی از آنها از آتش جهنم در امان باشیم، همچنان که در آیه 59 سوره نساء: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ‏ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»؛ (اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد: اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيامبر خدا را و صاحبان امر را) منظور از اولی الامر فقط معصومین(ع) هستند که می توان از آنها پیروی کرد؛ چرا که اطاعت بی چون و چرا از خدا و پیامبر(صلی الله وعلیه وآله) و همچنین اولی الامر که بدون تكرار «اطيعوا» عطف بر «رسول» عطف شده فقط با معصوم بودن سازگار است.(4)

2) مقایسه این روایات با سایر روایاتی که در همین موضوع بیان شده است:
نکته دیگر برای فهم معنای این روایات این است که: همیشه خصوصا در آموزه های اسلامی باید آنها را به صورت شبکه ای از معارف مرتبط با هم در نظر گرفت نه به صورت گزینشی؛ بنابراین حتی در صورت صحت چنین احادیثی باید دید که معنای عمومی و مطلق و کلی آنها در کنار دیگر آموزه های اسلامی تخصیص می خورد یا نه.

حال در بحث ما نیز در بسیاری از روایات وجه تسمیه حضرت فاطمه(علیها السلام) بجای تعبیر «وَ ذُرِّيَّتَهَا» تعبیر «مَنْ أَحَبِّهَا»(5) یا «وَ شِيعَتُهَا»(6) آمده است. در روایت دوم نقل شده در ابتدای این سؤال نیز در ادامه روایت، معیار مهم رحمت و مغفرت الهی شیعه بودن معرفی شده است: «أَنْتَ وَ شِيعَتُكَ تَرِدُونَ عَلَيَّ الْحَوْض‏ رِوَاءً مَرْوِيِّينَ مُبْيَضَّةً وُجُوهُكُم‏»؛ (تو و شيعيانت بر سر حوض بر من وارد خواهید شد، در حالى كه سيراب‏ و داراى چهره هاى درخشان خواهيد بود).

در نتیجه معیار اصلی از نجات از آتش محبت به اهل بیت(علیهم السلام) و شیعه بودن می باشد و ذریه اهل بیت(ع) هم در صورتی مشمول این روایات خواهند بود که «پیرو» آنها نیز باشند. نکته مهم دیگر نیز این است که شیعه و دوست دار واقعی آنها قطعا از سخنان آنها پیروی می کنند و مرتکب گناه کبیره و اصرار بر گناه صغیره نمی شوند؛ چنانکه در روایتی از امام صادق(علیه السلام) به این امر تاکید شده است.(7) لذا آنچه حقیقتا نجات بخش از آتش جهنم است، همین تقوا و پیروی از پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت(ع) و عمل بر اساس قرآن می باشد. چه برای شیعیان و چه برای ذریه حضرت زهرا(سلام الله علیها).

3) اگر ذریه را عام معنا کنیم با سایر ادله نیز تعارض خواهد داشت:
شاهد دیگر برای اختصاص نجات قطعی از آتش به اهل بیت(علیهم السلام) و دوست داران واقعی آنها، سایر آیات و روایات می باشد که معیار رفتن به بهشت را تقوا و عمل صالح بیان کرده اند از جمله آيه 10 سوره مؤمنون که می فرماید: «لَا أَنْسَاب بَيْنهمْ يَوْمئِذٍ وَ لَا يَتَسَاءَلُونَ»؛ (هنگامي كه در صور دميده مي شود و قيامت برپا مي شود، ملاك آن روز نسب نيست). طبق این آیه فقط عمل صالح و پیروی از پاکان معیار خواهد بود و فرقی بین سادات و غیر سادات در مورد حساب و کتاب نخواهد بود؛ چنانکه رسول خدا(‏صلی الله علیه و آله) پس از فتح مكه بالاي تپه صفا نسبت به پسران هاشم و عبدالمطلب فرمود: «لَا تَقُولُوا إِنَّ مُحَمَّداً مِنَّا فَوَ اللَّهِ مَا أَوْلِيَائِي مِنْكُمْ وَ لَا مِنْ غَيْرِكُمْ‏ إِلَّا الْمُتَّقُون‏‏...»(8)؛ (نگوييد كه محمّد از ماست. به خدا! از ميان شما يا غير شما تنها پرهيزكاران دوستان من اند و بس...). در روایت دیگری از امام سجاد(علیه السلام) نقل شده است که خداوند فرموده است: «إِنَّمَا خُلِقَت النَّارُ لِمَنْ عَصَى اللَّهَ وَ لَوْ كَانَ سَيِّداً قُرَشِيّا...»(9)؛ (خداوند جهنم را براى معصيت كاران آفريده اگر چه آن شخص عاصى سيد قرشى باشد).

از امام رضا(علیه السلام) نیز نقل شده است كه خطاب به برادرشان زید كه از راه راست منحرف شده بود و به اينكه از سلاله پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) و حضرت فاطمه(سلام الله علیها) است؛ مى‏ نازيد و خود را اهل جهنم نمى‏ دانست، فرمودند: «إِنْ كُنْتَ تَرَى أَنَّكَ تَعْصِي اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَدْخُلُ الْجَنَّةَ وَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ أَطَاعَ اللَّهَ وَ دَخَلَ الْجَنَّةَ فَأَنْتَ إِذاً أَكْرَمُ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَ اللَّهِ مَا يَنَالُ أَحَدٌ مَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا بِطَاعَتِهِ وَ زَعَمْتَ أَنَّكَ تَنَالُهُ بِمَعْصِيَتِهِ فَبِئْسَ مَا زَعَمْتَ. فَقَالَ لَهُ زَيْدٌ: أَنَا أَخُوكَ وَ ابْنُ أَبِيكَ. فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ: أَنْتَ أَخِي، مَا أَطَعْتَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ نُوحاً قَالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِي مِنْ أَهْلِي وَ إِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ وَ أَنْتَ أَحْكَمُ الْحاكِمِينَ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ فَأَخْرَجَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَهْلِهِ بِمَعْصِيَتِهِ»(10)؛ (آيا فكر كرده ‏اى كه حضرت موسى بن جعفر(ع) خداوند را فرمانبردارى كند به بهشت رود و تو خداوند را عصيان كنى و به بهشت روی و سپس هر دو روز قيامت مساوى باشيد؟ و در اين صورت تو از او نزد خداوند عزيزتر خواهى بود! به خدا قسم هیچ کس جز با طاعت خداوند به آنچه نزد خداست نمی رسد و تو گمان می کنی با معصیت به آن می رسی! پس چه اعتقاد بدی داری. سپس زید به امام عرض مى‏ كند: «من برادر شما و پسر پدر شما هستم.» امام فرمودند: «تو در صورتى كه خداوند را فرمانبردارى كنى، برادر من هستى»، آنگاه به آيه 46 سوره هود استناد كردند و فرمودند: «خداوند فرزند نوح را به دليل گناهش از اينكه از خاندان نوح باشد، بيرون كرد»).

همچنین پيامبران خدا مخصوصاً پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) هيچ گونه امتياز «نژادى» و «قومى» را نمى پذيرفتند، بلكه تمام نژادها و زبان ها و اقوام و ملّت هاى جهان، همه و همه در نظرشان يكسان بود. قرآن در آیه 13 سوره حجرات خطاب به همه انسان ها مى گويد: «يا ايُّهَا النّاسُ انّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أنْثى وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا انَّ اكْرَمَكُمْ عِنْدَاللَّهِ اتْقاكُمْ»؛ (اى مردم ما شما را از يك مرد و زن آفريديم و شما را تيره ها و قبيله ها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد [ولى اينها ملاك امتياز نيست] گرامى ترين شما نزد خداوند با تقواترين‏ شماست).(11) همچنین آیات عذاب از جمله آیه 21 سوره نبأ: «إنَّ جَهَنَّمَ‏ كانَتْ‏ مِرْصادا»؛ (جهنم كمينگاهى است بزرگ‏) مطلق آمده و طبق نظر مفسرین کمینگاه همه گناهکاران می باشد و فرقی بین گناه کاران سید و غیر سید وجود ندارد.(12) حتی در مورد خود پيغمبر اكرم(ص) كه شخصیت محوری اين شجره طيّبه است اگر مرتکب گناه و شرک می شد اینگونه نبود که از آتش جهنم در امان باشد و در قرآن صريحاً در آیه 65 سوره زمر به اين خطاب مخاطب شده است: «لَئِنْ اَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ»؛ (اگر [به فرض محال] مشرك شوي، تمام اعمالت تباه مي شود و از زيانكاران خواهي بود). و در آيات 44 تا 46 سوره حاقّه می خوانیم: «وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنا بَعْضَ الْأَقاوِيلِ * لَأَخَذْنا مِنْهُ بِالْيَمِينِ * ثُمَّ لَقَطَعْنا مِنْهُ الْوَتِينَ»؛ (اگر او سخني دروغ بر ما مي بست ما او را با قدرت مي گرفتيم سپس رگ قلبش را قطع مي كرديم).

در نتیجه با توجه به تعارض مفهوم عام ذریّه با ادله قطعی از آیات و روایات، این مفهوم تخصیص خورده و منظور از ذریّه فاطمه زهرا(سلام الله علیها) که به جهنم نمی روند و احترام آنها لازم است تنها فرزندان خلفی هستند كه عملکردشان در خط اين مادر بزرگوار باشد و الّا فرزند پیامبر بودن نیز فضیلتی به همراه ندارد، همچون پسر نوح كه در آیه 46 سوره هود خطاب شد: «إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ»؛ (او از اهل تو نيست). در بحث شفاعت نیز مشرک به هیچ وجه مشمول بخشش و شفاعت نمی شود، حتی اگر سید باشد.

بله اگر سادات در مسیر اجداد پاک و معصوم خود قدم بردارند به احترام اجداد آنها بر همه بندگان تا روز قیامت لازم است به آنها احترام بگذارند؛ چنانکه در آیه 23 سوره شوری این کار اجر و پاداش نبوت قرار داده شده است: «قُلْ‏ لا أَسْئَلُكُمْ‏ عَلَيْهِ‏ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى‏».(13) امام رضا(علیه السلام) نیز در روایتی فرمود: «النَّظَرُ إِلَى جَمِيعِ ذُرِّيَّةِ النَّبِيِّ عِبَادَةٌ مَا لَمْ يُفَارِقُوا مِنْهَاجَهُ وَ لَمْ يَتَلَوَّثُوا بِالْمَعَاصِي‏»(14)؛ (نگاه به تمام فرزندان پيامبر(ص) [و سادات] عبادت است تا وقتي كه از راه پيامبر اكرم(ص) بيرون نروند، و به گناه آلوده نشوند).

روشن است که این احترام در حقیقت احترام به پیامبر(صلی الله وعلیه وآله) و اهل بیت(علیهم السلام) می باشد و هرگز دلیل برتری سادات بر دیگران نیست و در پیشگاه خداوند همانطور که اشاره شد مهمترین معیار برتری تقوا و عمل صالح می باشد