آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در خطبه 164 درباره آينده عثمان چنين هشدار مي دهد: «من تو را به خدا سوگند مى دهم نكند تو همان پيشواى مقتولِ اين امّت باشى! چرا كه گفته مى شد [پيغمبر اكرم(ص) مى فرمود]: در اين امّت، پيشوايى به قتل مى رسد كه بعد از آن درهاى كشتار و جنگ به روى اين امت تا قيامت گشوده خواهد شد!». و اين همان پيش بينى دقيقى است كه پيامبر(ص) فرموده بود. مظالم و ستم ها سبب كشته شدن عثمان گشت و به دنبال آن و به بهانه خون عثمان، جنگها و جدال هاى عظيمى به وقوع پيوست و آثار و تبعات آن را حتى در عصر خود مشاهده مى كنيم.

امام علي(عليه السلام) در بخشی از خطبه 164 «نهج البلاغه» به نكته مهمّى در ارتباط با آينده عثمان اشاره مى كند و شديداً به او هشدار مى دهد و مى فرمايد: (من تو را به خدا سوگند مى دهم نكند تو همان پيشواى مقتولِ اين امّت باشى! چرا كه گفته مى شد [پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمود]: در اين امّت، پيشوايى به قتل مى رسد كه بعد از آن درهاى كشتار و جنگ به روى اين امت تا قيامت گشوده خواهد شد!)؛ «وَ إِنِّي أَنْشُدُكَ(1) اللهَ أَلَّا تَكُونَ إِمَامَ هَذِهِ الْأُمَّةِ الْمَقْتُولَ، فَإِنَّهُ كَانَ يُقَالُ: يُقْتَلُ فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ إِمَامٌ يَفْتَحُ عَلَيْهَا الْقَتْلَ وَ الْقِتَالَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ».
گرچه امام(عليه السلام) گوينده اين سخن را معرفى نفرموده، ولى روشن است كه او كسى جز پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نمى تواند باشد و اين همان پيش بينى دقيقى است كه پيامبر(ص) فرموده بود. مظالم و ستم ها سبب كشته شدن عثمان گشت و به دنبال آن [و به بهانه خون عثمان] كشت و كشتار و جنگ و جدال هاى عظيمى به وقوع پيوست و آثار و تبعات آن را حتى در عصر خود به سبب اختلافاتى كه در ميان مسلمين باقى مانده مشاهده مى كنيم. شاهد اين سخن، حديثى است كه در «سنن ابی داوود» از پيامبر اكرم(ص) نقل شده كه فرمود: «وَ إِنَّمَا أَخَافُ عَلَى أُمَّتِي الْأَئِمَّةَ الْمُضِلِّينَ وَ إِذَا وَضَعَ السَّيْفُ فِي أُمَّتِي لَمْ يُرْفَعْ عَنْهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ»(2)؛ (من درباره امّتم از پيشوايان گمراه مى ترسم؛ زيرا هنگامى كه [به خاطر اين پيشوايان] شمشير در امّت من گذارده شود تا روز قيامت برداشته نخواهد شد).
به دنبال اين سخن، امام(عليه السلام) به شرح بيشترى درباره كلام پيامبر(صلى الله عليه وآله) پرداخته و مى فرمايد: (امور اين امّت را بر آنها مشتبه مى كند؛ فتنه و فساد را در ميان آنان گسترش مى دهد؛ به گونه اى كه حقّ را از باطل تمييز نمى دهند و به سختى در آن فتنه غوطه ور مى شوند و به شدّت در هم آميخته و فاسد خواهند شد)؛ «وَ يَلْبِسُ أُمُورَهَا عَلَيْهَا، وَ يَبُثُّ الْفِتَنَ فِيهَا، فَلَا يُبْصِرُونَ الْحَقَّ مِنَ الْبَاطِلِ؛ يَمُوجُونَ(3) فِيهَا مَوْجاً، وَ يَمْرُجُونَ(4) فِيهَا مَرْجاً».(5)
جمله «وَ يَلْبِسُ أُمُورَهَا عَلَيْهَا» اشاره به اين است كه سياست بازانِ حرفه اى، امور را بر مردم مشتبه مى كنند به ظاهر براى خونخواهی خليفه مقتول، ولى به منظور دست يابى به خلافت، حقايق را بر مردم مشتبه مى سازند؛ ظالم را مظلوم و مظلوم را ظالم معرفى مى كنند.
و جمله «يَبُثُّ الْفِتَنَ فِيهَا» كه اشاره به گسترش فتنه ها در امت است، نتيجه آن است و جمله هاى بعد، جنبه نتيجه گيرى دارد كه از يك سو تشخيص حقّ از باطل مشكل مى شود و از سوى ديگر، مردم در ميان امواج فتنه ها غوطه ور مى گردند تفاوت «يَمُوجُونَ ...» و «يَمْرُجُونَ ...» در اين است كه اولى اشاره به درگيرى توده هاى عظيم مردم در فتنه ها است و دومى اشاره به اختلاط گروه هاى حقّ و باطل در جامعه است؛ به گونه اى كه شناخت حق از باطل مشكل مى شود.
سپس امام(عليه السلام) به مهم ترين عامل انحراف عثمان [كه تمام تيره روزى هاى او از آن نشأت گرفت يعنى تسليم بى قيد و شرط بودن در برابر مروان] اشاره كرده، چنين مى فرمايد: (مبادا مركب راهوار مروان شوى [و زمام خود را به دست او بسپارى] تا تو را هر جا مى خواهد ببرد؛ آن هم بعد از اين سنّ و سال و گذراندن عمر [و تجربيات فراوان])؛ «فَلَا تَكُونَنَّ لِمَرْوَانَ سَيِّقَةً(6) يَسُوقُكَ حَيْثُ شَاءَ بَعْدَ جَلَالِ(7) السِّنِّ وَ تَقَضِّي(8) الْعُمُرِ». در تواريخ نقل شده كه سن عثمان در آن زمان 82 سال بود.(9)
بى شك، مروان بن حكم، مهمترين نقش را در حكومت عثمان داشت؛ به گونه اى كه كارها مطابق ميل او پيش مى رفت؛ حتى زمانى كه عثمان، نصايح امام(عليه السلام) را شنيد و تصميم بر عذرخواهى از مردم گرفت، مروان شديداً به مخالفت برخاست و مانع جبران خطاهاى او شد و در حقيقت، آتش خشمِ مردم را شعله ورتر ساخت و سبب قتل عثمان شد و چه بسا اين كار حساب شده بود؛ به اين اميد كه بعد از عثمان، معاويه يا خودش به خلافت برسد.(10)