آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

روایات تکان دهنده ای در مذمت دروغ وجود دارد، از جمله: امام عسگری(ع) می فرمایند: «تمام پليدى ها در اتاقى قرار دارد و دروغ كليد آن اتاق است». پيامبر(ص) می فرمایند: «دروغ درى از درهاى نفاق است». امام علی(ع) می فرمایند: «انسان هيچ گاه طعم ايمان را نمى چشد تا دروغ را ترك کند». و روایات بسیار دیگری که دروغ را سرچشمه انواع گناهان، متزلزل كننده اركان ايمان، و دعوت كننده به انواع معاصى و پاره كننده رشته هاى اعتماد و می دانند. این مطلب نیز قابل توجه است که درباره كمتر گناهى اين همه نكوهش ديده مى شود.

در روايات اسلامى تعبيرهاى تكان دهنده اى درباره زشتى دروغ است كه گلچينى از آن را ذيلا مطالعه مى كنيد:
1ـ در بعضى از روايات، دروغ كليد گناهان شمرده شده است. امام باقر(عليه السلام) در حديثى می فرمایند: «اِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لِلشّرِّ اَقْفالا وَ جَعَلَ مفاتيحَ تِلْكَ الاْقْفالِ اَلشَّرابَ، وَ الْكِذْبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرابِ»(1)؛ (خداوند متعال براى شرّ قفل هايى قرار داده است، و كليد آن قفل ها شراب است [چرا كه مانع اصلى زشتى ها عقل است و شراب عقل را از كار مى اندازد] و دروغ از شراب هم بدتر است). امام حسن عسكرى(عليه السلام) در حدیث ديگرى می فرمایند: «جُعِلَتِ الْخَبائِثُ كُلُّها فى بَيْت وَ جُعِلَ مِفْتاحُهُ اَلْكِذْبَ»(2)؛ (تمام پليدى ها در اتاقى قرار داده شده و كليد آن اتاق، دروغ است).
دليل آن اين است كه انسان هاى گنهكار هنگامى كه خود را در معرض رسوايى مى بينند با دروغ گناهان خود را مى پوشانند، به تعبير ديگر، دروغ به آنها اجازه مى دهد كه انواع گناهان را مرتكب شوند، بى آنكه از رسوايى بترسند، در حالى كه انسان راستگو ناچار است گناهان ديگر را ترك كند چرا كه راست گويى به او اجازه انكار گناه را نمى دهد و ترس از رسوايى، او را به ترك گناه دعوت مى كند. در حديث معروفی مردى به خدمت پيامبر(صلى الله عليه وآله) آمد و عرض کرد، آلوده به انواع گناهان است، پيامبر(صلى الله عليه وآله) فقط از او پيمان گرفت كه دروغ نگويد، و همين سبب شد كه تمام گناهان را ترك كند. این حدیث شاهد گوياى بر اين ادّعا است.(3)
2ـ در احاديث ديگر، دروغ را با ايمان سازگار نمی داند، پیامبر(صلى الله عليه و آله) در این رابطه می فرمایند: «سُئِلَ رَسُولُ اللّهِ(صلى الله عليه وآله) يَكُونُ الْمُؤمِنُ جَباناً؟ قالَ: نَعَمُ، قيلَ وَ يَكُونُ بَخِيلا؟ قالَ: نَعَمْ. قِيلَ يَكُونُ كَذَّاباً قالَ: لا»(4)؛ (از پيامبر اكرم پرسيدند آيا انسان مؤمن ممكن است [احياناً] ترسو باشد؟ فرمود: آرى. باز پرسيدند آيا ممكن است بخيل باشد؟ فرمود: آرى. پرسيدند آيا ممكن است دروغگو باشد؟ فرمود: نه». همين مضمون از اميرمؤمنان على(عليه السلام) نقل شده، آنجا كه می فرماید: «لا يَجِدُ الْعَبْدُ طَعْمَ الاْيمانِ حَتّى يَتْرُكَ الْكِذْبَ هَزْلَهُ وَجِدَّهُ»(5)؛ (انسان هيچ گاه طعم ايمان را نمى چشد تا دروغ را ترك گويد خواه شوخى باشد يا جدى).
چرا دروغ با ايمان سازگار نيست؟ زيرا دروغ يا به خاطر آن است كه انسان به منفعتى برسد يا از مشكلى رهايى يابد، حال اگر ايمان انسان قوى باشد مى داند كه خير و شر به دست خداست، اوست كه مى تواند گره كور مشكلات را بگشايد، او است كه مى تواند در برابر ناملايمات از انسان دفاع كند، و اگر انسان به اين موضوع كه زیر مجموعه توحيد افعالى است اعتقاد داشته باشد چه نيازى دارد كه به دروغ متوسل گردد؟
3ـ اميرمؤمنان على(عليه السلام) در حديث ديگرى می فرمایند: «وَ شَرُّ الْقُولِ اَلْكِذْبُ»(6)؛ (بدترين سخن، دروغ است). زيرا آثار ویران گر آن از هر سخن بدى بدتر است.
4ـ آن حضرت در حديث ديگرى از دروغ به عنوان بدترين گناهان نام برده و مى فرمايد: «اَعْظَمُ الْخطايا عِنْدَاللّهِ اَلْلِسانُ الْكَذُوبِ وَ شَرُّ النَّدامَةِ نَدامَةُ يَوْمِ الْقِيامَةِ»(7)؛ (بدترين گناهان نزد خدا [گناه] زبان دروغ گو است، و بدترين پشيمانى روز قيامت است).
5ـ پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله)در حديثى، دروغ را سرچشمه فجور و سبب ورود در دوزخ دانسته، و مى فرمايد: «اِيّاكُمْ وَ الْكِذْبَ فَاِنَّ الْكِذْبَ يَهْدى اِلَى الْفُجُورِ وَ اِنَّ الْفُجُورَ يَهْدِى اِلَى النّارِ»(8)؛ (از دروغ بپرهيز چرا كه دروغ به فجور دعوت مى كند، و فجور به آتش دوزخ).
6ـ امام كاظم(عليه السلام) در حديثى، دروغ را با عقل سازگار ندانسته و می فرماید: «اِنَّ الْعاقِلَ لايَكْذِبُ وَ اِنْ كانَ فِيهِ هَواهُ»(9)؛ (انسان عاقل دروغ نمى گويد هر چند به آن تمايل داشته باشد).
7ـ پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديثى، دروغ را سبب دوری فرشتگان رحمت از انسان دانسته و می فرماید: «اِذا كَذِبَ الْعَبْدُ كِذْبَةً تَباعَدَ الْمَلَكُ مِنْهُ مَسيرةَ ميل مِنْ نَتِنِ ماجاءَ بِهِ»(10)؛ (هنگامى كه يكى از بندگان دروغى بگويد فرشته به خاطر بوى تعفّن كه از آن دروغ بر مى خيزد به اندازه يك ميل از او دور مى شود). (ميل از يك كيلومتر بيشتر و از دو كيلومتر كمتر است).
8ـ پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)، دروغ را دريچه اى به سوى نفاق دانسته، و مى فرمايد: «اِنَّ الْكِذْبَ بابٌ مِنْ اَبْوابِ النِّفاقِ»(11)؛ (دروغ درى از درهاى نفاق است). زيرا انسان دروغگو خود را در چهره انسان های راستگو قرار داده، در حالى كه باطنش غير از آن است، اين دوگانگى ظاهر و باطن نوعى نفاق، و دروغ يكى از كارهاى شايع منافقان است.
9ـ انسان دروغ گو، اعتماد مردم را از دست مى دهد، اميرمؤمنان على(عليه السلام) در این رابطه مى فرماید: «مَنْ عُرِفَ بِالْكِذْبِ قَلّتِ الثِّقَةُ بِهِ»(12)؛ (كسى كه به دروغ گويى شناخته شود، اعتماد مردم به او كم مى شود). نقطه مقابل اين معنى نيز در كلمات آن بزرگوار آمده، آنجا كه می فرماید: «مَنْ تَجَنَّبَ الْكِذْبَ صُدِّقَتْ أَقْوالُهُ»(13)؛ (كسى كه از دروغ بپرهيزد سخنانش پذيرفته مى شود).
10ـ اين بحث دامنه دار را با سخنی از كلمات قصار اميرمؤمنان على(عليه السلام) پايان مى دهيم، آن حضرت مردم را از دوستى با دروغگويان بر حذر داشته، و می فرماید: «وَ اِيّاكَ وَ مَصادَقَةَ الْكَذَّابِ فَاِنَّهُ كَالسَّرَابِ يُقَرِّبُ عَلَيْكَ الْبَعِيدَ وَ يُبَعِّدُ عَلَيْكَ الْقَريبَ»(14)؛ (از دوستى با دروغگو بپرهيز كه مانند سراب است، دور را در نظر تو نزديك، و نزديك را دور مى سازد [و تو را گمراه مى كند]).
از روايات بالا به خوبى استفاده مى شود كه دروغ سرچشمه انواع گناهان، متزلزل كننده اركان ايمان، از بدترين سخنان و دعوت كننده به انواع معاصى و شاخه اى از شاخه هاى نفاق و پاره كننده رشته هاى اعتماد و اتّحاد است، و درباره كمتر گناهى اين همه نكوهش و مذمّت ديده مى شود.(15)