آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

نخستین شیوه درمان دروغ گويی، شناخت ريشه ها و پيامدهای آن است. در اين مسير بايد با تقویت پايه های ايمان و از بین بردن عواملی مانند حسد، بخل و خود کم بینی به درمان دروغ گویی پرداخت. از دیگر راهکارها، پرهیز از دوستان دروغ گو و محيط های آلوده است. همچنین بازخوانی پيامدهاى زيانبار دروغ، همانند تيره روزى، رسوايى در دنيا و آخرت و امثال اینها علاوه بر دقت در آیات و روایاتی که راست گويان را در صف انبياء و هم نشین شهداء قرار می دهد، تأثير مهم و بازدارنده در دروغ گویی دارد.

براى درمان اين صفت رذيله (دروغ گويى)، نخست باید به سراغ ريشه ها برويم، چرا كه با قطع نشدن ريشه ها، اين نهال شوم همچنان پابرجاست. اگر ضعف ايمان نسبت به توحيد افعالى، انگيزه دروغ گويى است، بايد با تقويت پايه هاى ايمان، خدا را بر همه چيز قادر دانست، رزق و روزى، موفقيت، عزّت و آبرو را به دست او بدانيم، تا ضعف هاي توسل به دروغ، برطرف گردد. اگر حسد، بخل، كبر و غرور، انسان را به دروغ گویی می کشاند، بايد به درمان آنها پرداخت، به يقين با قطع تدریجی اين ريشه ها، چيزى جز صداقت و راستى باقى نخواهد ماند.
از سوى ديگر، بازخوانی پيامدهاى زيانبار دروغ، همانند تيره روزى و بدبختى و رسوايى در دنيا و آخرت، . . . ، تأثير مهم بازدارنده اى دارد.
اشخاص مبتلا به اين رذيله اخلاقى، با پرهیز از دوستان ناباب و دروغگو، و محيط هايى كه آنان را به دروغ تشويق مى كند، سريع تر درمان مى شوند، همانطور که پرهيز از افراد آلوده به بيمارى هاى جسمى و محيط هاى آلوده، سبب سرعت در درمان بيمارى خواهد شد.
رهبران جامعه و بزرگان خانواده نيز مى توانند نقش مؤثرى در عادت دادن مردم به راست گويى داشته باشند. چرا كه وقتى افراد يك جامعه يا اعضاء خانواده چيزى جز صدق و راستى از بزرگترها نبينند به سرعت به صدق و راستى روى مى آورند، اما در مقابل، دروغ، سبب آلودگى جامعه يا خانواده را به اين صفت رذيله می شود. بر اساس سخن پیامبر(صلى الله عليه وآله)، نبايد طرق دروغ گويى را به دیگران ياد داد، ایشان در حدیثی می فرمایند: «لا تُلَفِّنُوا الْناسَ فَيَكْذِبُونَ فَاِنَّ بَنِى يَعْقُوبَ لَمْ يَعْلَمُوا اِنَّ الذِّئبَ يَأْكُلُ الاْنْسانَ فَلَمّا لَقَّنَهُمْ اِنّى اَخافُ اَنْ يَأْكُلُهُ الذِّئْبُ. قالُوا اَكَلَهُ الذِّئْبُ»(1)؛ (هرگز تلقين دروغ به مردم نكنيد، چرا كه فرزندان يعقوب، نمى دانستند كه گرگ ممكن است انسان را بخورد، و هنگامى كه پدرشان يعقوب به آنها [سفارش كرد مراقب يوسف باشند] و گفت من از اين بيم دارم كه گرگ او را بخورد [آنها ياد گرفتند و] گفتند يوسف را گرگ خورد [در حالى كه دروغ مى گفتند و يوسف در چاه بود]). آرى اين سخن بهانه اى به دست پسران يعقوب داد.
ايجاد شخصيت در افراد، يكى ديگر از مؤثرترين شیوه های درمان دروغ گویی است، احساس حقارت و كمبود شخصيت، يكى از عوامل مهم دروغ گويى است، زیرا این شخص مى خواهد با لاف زدن کمبودهای خود را جبران كند، اما اگر احساس كند صاحب استعدادها و نيروهايى است كه مى تواند با پرورش آنها به مقامات عالى در جامعه برسد، براى ايجاد شخصيت، نيازى به توسل به دروغ ندارد. به ويژه اگر به آنها یادآوری کنیم كه راستگويان و صدّيقان در پيشگاه خدا، و در صف انبياء و شهيدان، و رفيق و همنشين آنان در قيامت خواهند بود، به يقين به ترك دروغ و اقبال به راست گويى تشويق خواهند شد، قرآن كريم مى فرمايد: «وَ مَنْ يُطِعِ اللّهَ وَ الرَّسُولَ فَاُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ اَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصّالِحِينَ وَ حَسُنَ اُولئِكَ رَفِيقاً»(2)؛ (و كسى كه خدا و پيامبر را اطاعت كند [در روز رستاخيز] همنشين كسانى خواهد بود كه خدا نعمت خود را بر آنان تمام كرده از پيامبران و صديقان و شهدا و صالحان، و آنها رفيق هاى خوبى هستند).
اين نكته نيز قابل توجه است كه نفوذ صفت زشت دروغگويى مانند صفات ديگر در وجود انسان، با دروغ های ساده و كوچك شروع شده و تدريجاً انسان را به دروغ هاى خطرناك مى كشاند همان گونه كه امام سجاد(عليه السلام) فرمود: «اِتَّقُوا الْكِذْبَ فِى صَغِير وَ كَبير فِى كُلِّ جِدٍّ وَ هَزْل فَاِنَّ الرَّجُلَ اِذا كَذِبَ فِى الصَّغيرِ اِجْتَرَءَ عَلَى الْكَبيرِ»(3)؛ (از دروغ بپرهيز خواه كوچك باشد يا بزرگ، جدّى باشد يا شوخى، چرا كه انسان هنگامى كه در موضوعات كوچك دروغ بگويد جرئت مى كند كه دروغ بزرگ هم بگويد).(4)