آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

دروغ دارای سرچشمه هايی، مانند: ضعف ايمان و اعتقاد به علم و قدرت خداوند، ضعف شخصيت و عقده حقارت، حسد، تكبر، بيمارى هاى اخلاقى جامعه، علاقه شديد به دنيا و مقامات آن و امثال ذلک می باشد؛ و تا زمانی که سدی در برابر اين سرچشمه ها قرار نگیرد، دروغ همچنان ادامه خواهد يافت. پيامبر(ص) می فرمايند: «كسى دروغ نمى گويد مگر به خاطر بى ارزش بودن خودش در نظر خويش». امام علی(ع) می فرمايند: «بعد از من زمانى براى شما فرا مى رسد كه چيزى پنهان تر از حق و آشكارتر از باطل و فراوان تر از دروغ به خدا و پيامبرش نيست».

دروغ مانند ساير صفات رذيله، سرچشمه هاى مختلفى دارد كه مهمترين آنها عبارتند از:
1ـ ضعف ايمان و اعتقاد. چرا كه اگر دروغگو به علم و قدرت خداوند و وعده هاى او اعتماد كافى داشته باشد، هرگز براى رسيدن به اموال دنيا، يا تحصيل جاه و مقام، دروغ نمى گويد و موفقيت خود را در دروغ گويى نمى بيند. از فقر نترسیده و از پراكنده شدن مردم و بر باد رفتن نفوذ اجتماعى خود هراس ندارد، مقام و قدرت را از سوى خدا دانسته و براى حفظ آن به دروغ متوسل نمى شود. امام باقر(عليه السلام) در روايتى می فرمایند: «جانِبُوا الْكِذْبَ فَاِنَّ الْكِذْبَ مُجانِبُ الاْيْمانِ»(1)؛ (از دروغ كناره گيرى كنيد، چرا كه دروغ از ايمان جدا است).
2ـ ضعف شخصيت و عقده حقارت، از سرچشمه هاى ديگر دروغ است، افرادى كه در دام این ضعف ها گرفتارند، براى پوشاندن ضعف خود، به دروغ متوسل مى شوند. رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در حديثى می فرمایند: «لايَكْذِبُ الْكاذِبُ اِلاّ مِنْ مَهانَةِ نَفْسِهِ عَلَيْهِ»(2)؛ (كسى دروغ نمى گويد مگر به خاطر بى ارزش بودن خودش در نظر خويش).
3ـ در موارد بسياری، حسد، بخل، تكبر، خودبرتربينى و عداوت نسبت به افراد سرچشمه دروغ گفتن و تهمت زدن نسبت به آنها مى شود، و يا دروغ گفتن درباره خويش به خاطر كبر و غرور، و تا زمانی که سدی در برابر اين سرچشمه ها قرار نگیرد، دروغ همچنان ادامه خواهد يافت. از این رو، منافقان براى پوشاندن چهره واقعى خود، به دروغ متوسل مى شوند.
4ـ بيمارى هاى اخلاقى جامعه، انحراف از مسير حق و آلودگى به انواع گناهان، سبب تشويق عده اى به دروغ مى شود، تا آنجا كه مى گويند؛ زندگى كردن بدون دروغ در اين اجتماع، براى ما مشكل است، و يا كسب و تجارت ما کم رونق خواهد شد.
5ـ علاقه شديد به دنيا و حفظ مقامات آن، يكى ديگر از عوامل مهم شيوع دروغ [حتى دروغ نسبت به خدا و پيامبر] مى باشد. امام على(عليه السلام) در خطبه 147 نهج البلاغه مى فرماید: «وَ اِنَّهُ سَيَأتى عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِى زَمانٌ لَيْسَ فِيهِ شَىءٌ اَخْفى مِنَ الْحَقِّ وَ لا اَظْهَرَ مِنَ الْباطِلِ وَ لا اَكْثَرَ مِنَ الْكِذْبِ عَلَى اللّهِ وَ رَسُولِهِ»؛ (بعد از من زمانى براى شما فرا مى رسد كه چيزى پنهان تر از حق و آشكارتر از باطل و فراوان تر از دروغ به خدا و پيامبرش نيست).(3)