آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در ارتباط با لزوم رعایت «تقوی» و «عمل صالح» می فرماید: «مراقب چيزى باشيد كه پيروزمندان با رعايتش به پيروزى مى رسند، و بدكاران با ضايع ساختنش گرفتار خسران مى شوند، با اعمال صالح بر مرگ خود پيشى بگيريد؛ زيرا جزای شما در گرو كارهايى است كه از پيش فرستاده ايد، گويى مرگ وحشتناك به سراغ شما آمده، که توان بازگشت و پوزش از هيچ لغزشى را ندارید».

امام علي(علیه السلام) در بخشی از خطبه 190 «نهج البلاغه» در مورد لزوم رعايت «تقوی» و «عمل صالح» مى فرمايد: (اى بندگان خدا! مراقب چيزى باشيد كه پيروزمندان با رعايتش به پيروزى مى رسند، و بدكاران با ضايع ساختنش به زيان و خسران گرفتار مى شوند)؛ «فَارْعَوْا عِبَادَ اللهِ مَا بِرِعَايَتِهِ يَفُوزُ فَائِزُكُمْ، وَ بِإِضَاعَتِهِ يَخْسَرُ مُبْطِلُكُمْ(1)».
روشن است كه اين تعبير گوياى امام(عليه السلام)، اشاره به تقوی و عمل صالح دارد كه رعايت آن سبب رستگارى و پشت كردن به آن سبب زيان و خسران است. همان گونه كه در قرآن مجيد مى فرمايد: «وَ مَنْ يُطِعِ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَخْشَ اللهَ وَ يَتَّقِيهِ فَأُوْلئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ»(2)؛ (هر كس خدا و پيامبرش را اطاعت كند و از خدا بترسد و از [مخالفت فرمان] او بپرهيزد چنين كسانى پيروزمندان [واقعى] هستند).
در ادامه اين سخن، از كوتاهى عمر انسان و عدم اعتماد به بقاى عمر و ابهام حاكم بر لحظه تحقق موت سخن مى گويد و همه را به شتاب براى اندوختن اعمال صالح دعوت مى كند و مى فرمايد: (با اعمال صالح بر مرگ خود پيشى بگيريد؛ زيرا شما در گرو كارهايى هستيد كه از پيش فرستاده ايد و به سبب اعمالى كه در گذشته انجام داده ايد جزا داده مى شويد)؛ «وَ بَادِرُوا آجَالَكُمْ بِأَعْمَالِكُمْ؛ فَإِنَّكُمْ مُرْتَهَنُونَ بِمَا أَسْلَفْتُمْ، وَ مَدِينُونَ(3) بِمَا قَدَّمْتُمْ».
چه تعبير زيبايى است (تعبير به رهن و دين) نسبت به گناهان پيشين؛ گويى گناهان به صورت وامى به گردن انسان مى افتد و همه وجود، به منزله رهن در برابر اين وام گروگان است كه تا توبه نكند و با اعمال صالح جبران ننمايد همچنان گرفتار آن است. قرآن مجيد مى فرمايد: «كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ»(4)؛ ([آرى] هر كس در گرو اعمال خويش است). در حديث معروف نبوى (خطبه شعبانيه درباره اهمّيّت ماه مبارك رمضان) مى خوانيم: «أَيُّهَا النّاسُ إنَّ أَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةُ بِأَعْمالِكُمْ فَفُكُّوها بِاسْتِغْفارِكُمْ»(5)؛ (اى مردم! جان شما در گرو اعمال شماست آن را به وسيله استغفار آزاد سازيد). در ادامه با هشدار به همگان مى فرمايد: (گويى مرگِ وحشتناك به سراغ شما آمده، نه دسترسى به بازگشت داريد و نه از هيچ لغزشى توان پوزش خواستن)؛ «وَ كَأَنْ قَدْ نَزَلَ بِكُمُ الْمَخُوفُ، فَلَا رَجْعَةً تَنَالُونَ، وَ لَا عَثْرَةً تُقَالُونَ(6)».
در حقيقت امام(عليه السلام) به اين واقعيت اشاره مى كند كه ممكن است هر لحظه مرگ دامان انسان را در حادثه اى بگيرد، بخصوص اينكه ما مرگ هاى ناگهانى را كه بر اثر ايست قلبى يا حوادث ديگر اتّفاق مى افتد با چشم خود مى بينيم، مرگى كه بازگشت ناپذير است و اسباب ظاهرى در برابر آن عاجز و ناتوان است.
سپس امام(عليه السلام) اين فراز را با دعاى كوتاه و جامعى پايان بخشیده و مى فرماید: (خداوند ما و شما را در راه اطاعت خود و پيامبرش موفق دارد و از ما و شما به فضل و رحمتش در گذرد)؛ «اسْتَعْمَلَنَا اللهُ وَ إِيَّاكُمْ بِطَاعَتِهِ وَ طَاعَةِ رَسُولِهِ، وَ عَفَا عَنَّا وَ عَنْكُمْ بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ».(7)