آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

هنگامي كه موسى(ع) دعوت خويش را آشكار كرد و معجزات بزرگ خود را نشان داد، تنها گروهى از بنى اسرائيل به او ايمان آوردند، در حالى كه آنها نيز از فرعون و اطرافيانش بيمناك بودند؛ لذا موسی(ع) براى اينكه آرامشى به آنها ببخشد و از وحشت رهايى يابند آنها را دعوت به «توكّل» نمود. بديهى است موسى(ع) خود در اين امر پيشگام بود و اگر مقام توكّل را نداشت چگونه ممكن بود با نداشتن هيچ گونه قدرت ظاهرى به جنگ يكى از بزرگترين قدرت هاى نظامى و سياسى زمان خود برود؟!

در آن هنگام كه موسى(عليه السلام) دعوت خويش را آشكار كرد و معجزات بزرگ خود را نشان داد، تنها گروهى از بنى اسرائيل به او ايمان آوردند، در حالى كه آنها نيز از فرعون و اطرافيانش بيمناك بودند، مبادا آسيبى به آنها برسانند و مورد شكنجه واقع شوند؛ زيرا هنگامى كه فرعون همسر خود را به خاطر اظهار ايمان به موسى(عليه السلام) تحت سخت‏ ترين شكنجه‏ ها قرار مى ‏دهد، پيداست با ديگران چه خواهد كرد؟ به همين دليل موسى بن عمران(علیهما السلام) براى اينكه آرامشى به آنها ببخشد و از وحشت رهايى يابند، دستور توكّل را به آنها داد و فرمود: «وَ قَالَ مُوسَى يَا قَوْمِ انْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ فَعَلَيْهِ تَوَكَّلُوا اِنْ كُنْتُمْ مُسْلِمِينَ»(1)؛ (اى قوم من! اگر شما به خدا ايمان آورده ‏ايد و تسليم فرمان او هستيد بر او توكّل كنيد). يعنى تنها در سايه توكّل بر خداست كه مى‏ توانيد با چنين حاكم نيرومند بى رحم‏ خطرناكى مبارزه كنيد و از شرّ او در امان بمانيد. بديهى است موسى(عليه السلام) خود در اين امر پيشگام بود و اگر مقام توكّل را نداشت چگونه ممكن بود يك مرد چوپان با نداشتن هيچ گونه قدرت ظاهرى به جنگ يكى از بزرگترين قدرت هاى نظامى و سياسى زمان خود برود؟! آن گروه از مؤمنان دعوت موسى(عليه السلام) را لبّيك گفتند و در پاسخ او چنين بيان داشتند: «فَقَالُوا عَلَى اللَّهِ تَوَكَّلْنَا»(2)؛ (ما تنها بر خدا توكّل داريم). سپس رو به درگاه خدا آوردند و عرض كردند: «رَبَّنَا لَاتَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ»(3)؛ (پروردگارا! ما را مورد شكنجه اين گروه ستمگر قرار نده). «وَ نَجِّنَا بِرَحْمَتِكَ مِنَ الْقَوْمِ الْكَافِريِنَ»(4)؛ (و ما را به رحمتت از چنگال گروه كافران رهايى بخش). منظور از «فتنه» در آيه اخير، شكنجه است كه در بعضى از آيات قرآن به خصوص در سوره «بروج» در مورد اصحاب «اخدود» آمده است و در آيه 83 كه قبل از آيه مورد بحث آمده است نيز به آن اشاره شده است. اين احتمال نيز وجود دارد كه منظور از فتنه در هر دو مورد، منحرف شدن يا منحرف ساختن از دين و ايمان باشد، چرا كه اگر فرعونيان بر مؤمنان سلطه پيدا مى‏ كردند آن را دليل بر حقّانيّت خود پنداشته و در طريق انحراف ثابت قدم ‏تر مى‏ شدند.(5)