آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این عوامل عبارتند از: 1. اشتباه در محاسبه كه براى بعضى از تازه مسلمانان پيدا شده بود و گمان می کردند كه در تمام جنگ ها خداوند آنان را با امداد غيبى پیروز می کند، و تلاش و كوششى لازم نيست. 2. عدم انضباط نظامى و مخالفت ياران «عبداللّه بن جبير» با فرمان مؤكّد پيامبر(ص) دائر بر عدم ترك تنگه احد. 3. دنيا پرستى جمعى از مسلمانان جهت جمع آورى غنائم. 4. غرور و غفلت ناشى از پيروزى. 5. رها كردن مركز فرماندهى.

در آيات 139 تا 143 از سوره «آل عمران» تحليل دقيقى روى نتايج جنگ احد شده است. دقّت در آيات فوق پرده از روى اسرار اين شكست و ناكامى بر مى دارد، و مسلمانان را در بوته اين آزمايش بزرگ آبديده تر مى كند؛ و از اين شكست دردناك پلى براى پيروزيهاى آينده مى سازد.

اهمّ اين امور به شرح زير است:

1. اشتباه در محاسبه، اشتباهى كه براى بعضى از تازه مسلمانان در فهم تعاليم اسلام پيدا شده بود و گمان مى كردند تنها اظهار ايمان براى پيروزى كافى است. به تعبير ديگر، شايد بسيارى از آنها به غلط چنين مى پنداشتند كه در تمام ميدانهاى جنگ، خداوند آنان را فقط با امدادهاى غيبى بر دشمن چيره مى كند، و تلاش و كوششى از ناحيه آنها لازم نيست؛ و به اين ترتيب سنّت الهى را در عوامل پيروزى طبيعى و تهيه وسائل لازم به دست فراموشى سپرده بودند. حادثه دردناك احد نشان داد امدادهاى غيبى در جاى خود، و آمادگيهاى نظامى و رزمى و جهاد قاطع و كوبنده نيز در جاى خود. بنابراين هرگز نبايد عوامل و اسباب عادّى را ناديده بگيرند.

2.عدم انضباط نظامى و مخالفت ياران «عبداللّه بن جبير» با فرمان مؤكّد پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) دائر بر عدم ترك سنگر حسّاس كوه «عينين» عامل مهمّ ديگرى براى اين شكست بود؛ تا بدانند در ميدان جنگ انضباط نظامى، فوق العاده سرنوشت ساز است و هر گونه تمرّد و سرپيچى از دستور فرماندهى ممكن است بسيار گران تمام شود.

3. دنيا پرستى جمعى از مسلمانان تازه كار ـ كه گرد آورى غنائم جنگى را بر تعقيب دشمن ترجيح دادند، سلاح را بر زمين گذاشتند و براى اين كه عقب نمانند، به جمع غنائم پرداختند ـ سوّمين عامل شكست بود؛ تا بدانند در راه خدا و «جهاد فى سبيل اللّه» بايد همه چيز را جز او فراموش كرد، و آن كس كه براى خدا پيكار كند نمى تواند به فكر دنيا و غنائم باشد.

4. غرور و غفلت ناشى از پيروزى درخشان در آغاز كار سبب شد كه فكر قدرت نظامى دشمن را از سر بيرون كنند و تجهيزات جنگى او را ناچيز پندارند و از تعقيب آنها منصرف شوند. اين بى توجّهى، سبب شد اين درس را براى آينده بياموزند كه هرگز پيروزيها را نيمه كاره نبايد رها كرد، و تا دشمن به طور كامل متلاشى نشده است نبايد از پاى نشست.

5. رها كردن مركز فرماندهى، عامل ديگرى بود كه آن را نبايد از نظر دور داشت؛ زيرا لشگر اسلام، از اين نكته مهمّ نظامى غفلت كرد كه هرگز نبايد مركز فرماندهى را رها كند كه اگر آسيبى به آن رسد شكست حتمى است، و هر گاه همان چند نفر و مخصوصاً امير مؤمنان على(عليه السلام) پروانه وار گرد پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) نبودند و دفاع نمى كردند، كار اسلام تمام شده بود و ظاهراً نامى از اسلام و مسلمين باقى نمى ماند.

اكنون ببينيم قرآن مجيد در تحليل شكست احد چه مى گويد، و چگونه از آن پل پيروزى مى سازد؛ قرآن مى گويد: «... و سست نشويد! و غمگين نگرديد! و شما برتريد اگر ايمان داشته باشيد!»، «اگر [در ميدان اُحُد] به شما جراحتى رسيد [و ضربه اى وارد شد]، به آن جمعيّت نيز [در ميدان بدر]، جراحتى [و ضربه اى]، همانند آن وارد گرديد. و ما اين روزها [ىِ پيروزى و شكست] را در ميان مردم مى گردانيم؛ [و اين خاصيّت زندگى دنياست] تا خدا، افرادى را كه ايمان آورده اند، بداند [و شناخته شوند]؛ و خداوند از ميان شما، شاهدانى بگيرد؛ و خداوند ظالمان را دوست نمى دارد» و «تا خداوند، افراد با ايمان را خالص گرداند [و ورزيده شوند]؛ و كافران را به تدريج نابود سازند»، «آيا چنين پنداشتيد كه [تنها با ادّعاى ايمان] وارد بهشت خواهيد شد، در حالى كه خداوند هنوز مجاهدان از شما و صابران را مشخّص نساخته است؟!»، «و شما مرگ [و شهادت در راه خدا] را، پيش از آن كه با آن رو به رو شويد، آرزو مى كرديد؛ سپس آن را با چشم خود ديديد، در حالى كه به آن نگاه مى كرديد [و حاضر نبوديد به آن تن در دهيد! چقدر ميان گفتار و كردار شما فاصله است!]»(1)

اين آيات با آن لحن گيرا و برنده، همچون پتك بر مغز تازه مسلمانان وارد شد، و اين شكست دردناك را مكتبى براى آموزش طريقه خودسازى، و برطرف ساختن ضعفها ساخت؛ تا با منطق واقعى اسلام آشنا شوند،موضع خود را براى آينده اصلاح كنند و از اين شكست نردبانى براى پيشرفت سريع خود و نسلهاى آينده بسازند؛ تا فقط تكيه بر ادّعاها و شعارها نكنند، و به واقعيّتها رو آورند، و تا كيفيّت را فداى كمّيّت نكنند و ناخالصى ها را از خود دور سازند.(2)