مدتی بعد از شكست قريش در جنگ بدر، ابوسفيان با 5000 سرباز مجهز از مكّه خارج شد. قضیه به پيامبر(ص) گزارش شد و ایشان شوراى جنگى تشكيل داد. مسلمین راهی میدان شده و در ابتدای جنگ بر مشرکان فائق آمدند ولی بی انضباطی و تخلّف عده ای از تازه مسلمانان باعث شد ورق برگردد و تعداد زیادی از مسلمین شهید و مجروح شده و شیرازه سپاه از هم بپاشد. با این حال پیامبر(ص) دوباره سپاه را گرد هم آورد و به تعقیب لشکر قریش پرداخت. این مانور سیاسی باعث شد روحیه و ابهت مسلمانان حفظ شده و مشرکان تضعیف شوند.

این عوامل عبارتند از: 1. اشتباه در محاسبه كه براى بعضى از تازه مسلمانان پيدا شده بود و گمان می کردند كه در تمام جنگ ها خداوند آنان را با امداد غيبى پیروز می کند، و تلاش و كوششى لازم نيست. 2. عدم انضباط نظامى و مخالفت ياران «عبداللّه بن جبير» با فرمان مؤكّد پيامبر(ص) دائر بر عدم ترك تنگه احد. 3. دنيا پرستى جمعى از مسلمانان جهت جمع آورى غنائم. 4. غرور و غفلت ناشى از پيروزى. 5. رها كردن مركز فرماندهى.

 پس از آغاز جنگ پرچمداران قریش یکى پس از دیگرى به دست تواناى على(ع) کشته شدند و سرنگونى پى در پى پرچم باعث ضعف و تزلزل روحیه سپاه قریش گردید و افرادشان پا به فرار گذاشتند. همچنین بعد از ترک تنگه احد توسط مسلمین و حمله مشرکین به عقبه سپاه، على(ع) با شجاعت و رشادتى بى نظیر در کنار پیامبر(ص) شمشیر مى‏ زد و از وجود مقدس پیشواى عظیم الشان اسلام در برابر یورشهاى مکرر فوجهاى متعدد مشرکان حراست مى‏ کرد. آن روز صدایى از آسمان شنیده شد که مکرر مى‏ گفت: «لاسیف الا ذوالفقار و لا فتى الا على».