آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره مراحل «باورهای دیني» می فرماید: «گواهى مى دهم كه معبودى جز خدای يكتا نيست، گواهى برگرفته از ايمان، يقين، اخلاص و اذعان». انسان در مرحله ايمان مطلبی را باور مى كند که ممكن است همراه با شك باشد، در مرحله یقین غبار شبهات فرو نشسته و باورهاى قلبى می درخشد، در مرحله اخلاص که نفى ما سوى الله است، تنها او را مى بيند، و در مرحله اذعان، اِقرارش آميخته با خضوع است. در واقع ثمره نهایی این مراحل در جاى جاى اعمال انسان قابل مشاهده است.

امام علي(عليه السلام) در بخشي از خطبه 195 «نهج البلاغه» پس از حمد خداوند مى فرمايد: (و گواهى مى دهم كه معبودى جز خداوند يكتا نيست، گواهي اي برگرفته از ايمان و يقين و اخلاص و اذعان)؛ «وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلهَ إِلَّا اللهُ، شَهَادَةَ إِيمانٍ وَ إِيقَانٍ، وَ إِخْلَاصٍ وَ إِذْعَانٍ(1)». اين چهار تعبير (ايمان و ايقان و اخلاص و اذعان) اشاره به چهار مرحله از «باورهاى ديني» است؛ ايمان، مرحله اوّل است كه انسان چيزى را مى پذيرد و باور مى كند، هر چند ممكن است در اطراف آن، شك ها و شبهات جزئى وجود داشته باشد؛ ولى مرحله ايقان، مرحله اى است كه گرد و غبار آن شبهات و شك ها زدوده مى شود و باورهاى قلبى شفاف و درخشنده مى گردد. مرحله اخلاص، مرحله نفى ما سوى الله است كه همه چيز را غير از خدا كنار مى زند، تنها او را مى بيند و به او عشق مي ورزد و با او سخن مى گويد و از او طلب مى كند و سرانجام مرحله اذعان فرا مى رسد كه به گفته اهل لغت به معناى اقرار آميخته با خضوع است؛ يعنى ايمان او در جاى جاى اعمال و گفتار و رفتار او آشكار مى شود و همه زندگى او به رنگ الهى در مى آيد و مصداق «صِبْغَةَ اللهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللهِ صِبْغَةً»(2) مى شود.
بديهى است هر گاه ايمان و يقين و اخلاص در وجود انسان ريشه دار شود ثمره نهايى آن همان اعمال انسان است.(3)