آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این سوره، در حقیقت از سه بخش تشکیل مى شود: 1- طرح بهانه جوئی های مشرکان و پاسخ آن و بیم دادن آن ها از عذاب الهی و بیان سرگذشت اقوام پیشین که همگی هلاک شدند. 2- بیان قسمتى از دلائل توحید و نشانه هاى عظمت خداوند در جهان آفرینش. 3- بیان فشرده ولی بسیار جامع و جالبى از صفات مؤمنان راستین و خالص.

این سوره، به حکم آن که از سوره هاى «مکّى»(1) است بیشترین تکیه اش بر مسائل مربوط به «مبدأ و معاد» و بیان نبوت پیامبر(صلى الله علیه وآله)، و مبارزه با «شرک و مشرکان» و انذار از عواقب شوم «کفر» و «بت پرستى» و گناه است.
این سوره، در حقیقت از سه بخش تشکیل مى شود:
بخش اول، که آغاز این سوره را تشکیل مى دهد، منطق مشرکان را شدیداً درهم مى کوبد و بهانه جوئى هاى آنها را مطرح کرده و پاسخ مى گوید، و آنها را از عذاب خدا و حساب قیامت و مجازات هاى دردناک دوزخ بیم مى دهد و به دنبال آن قسمت هائى از سرگذشت اقوام پیشین را که بر اثر مخالفت با دعوت پیامبران گرفتار سخت ترین بلاها و کیفرها شدند، به عنوان درس عبرت، براى این مشرکان لجوج و حق ستیز بازگو مى کند.
در بخش دوم، براى تکمیل این بحث، قسمتى از دلائل توحید و نشانه هاى عظمت خدا را در جهان آفرینش، از روشنائى آفتاب گرفته، تا ظلمت و تاریکى شب، و وزش بادها و نزول باران، و زنده شدن زمین هاى مرده و آفرینش آسمان ها و زمین ها در شش دوران و آفرینش خورشید و ماه و سیر منظم آنها در بروج آسمانى و مانند آن سخن مى گوید.
در حقیقت بخش اول مفهوم «لا اِلهَ» را مشخص مى کند و بخش دوم «اِلاَّ اللّه» را.
بخش سوم، فشرده بسیار جامع و جالبى از صفات مؤمنان راستین (عِبادُ الرَّحْمان) و بندگان خالص خدا است که در مقایسه با کفار متعصب و بهانه گیر و آلوده اى که در بخش اول مطرح بودند، موضع هر دو گروه کاملاً مشخص مى شود و این صفات مجموعه اى است از اعتقادات، عمل صالح، مبارزه با شهوات، داشتن آگاهى کافى و تعهد و احساس مسئولیت اجتماعى.
و نام این سوره، از آیه اول آن گرفته شده که از قرآن تعبیر به «فرقان»؛ (جدا کننده حق از باطل) مى کند.(2)