آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این آیه درباره افرادی نازل شد که ثروت هائى از طریق رباخوارى در زمان جاهلیت جمع آورى کرده بودند و از آن در راه خدا انفاق مى کردند، کسانى هم خرماهاى خشک و نامرغوب را با خرماى خوب مخلوط مى کردند و بعد انفاق مى نمودند. خداوند آنها را از این کار نهى کرد و دستور داد از اموال پاک و حلال، در راه خدا انفاق کنند.

در آیه 267 سوره «بقره» می خوانیم: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَیِّباتِ ما کَسَبْتُمْ وَ مِمّا أَخْرَجْنا لَکُمْ مِنَ الاَْرْضِ وَ لا تَیَمَّمُوا الْخَبیثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَ لَسْتُمْ بِآخِذیهِ إِلاّ أَنْ تُغْمِضُوافیهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ غَنِیٌّ حَمیدٌ»؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید! از قسمت هاى پاکیزه اموالى که به دست آورده اید، و از آنچه از زمین براى شما خارج ساخته ایم [از منابع و معادن و درختان و گیاهان]، انفاق کنید! و براى انفاق، به سراغ قسمت هاى ناپاک نروید در حالى که خود شما [به هنگام پذیرش اموال،] حاضر نیستید آنها را بپذیرید؛ مگر از روى اغماض و کراهت! و بدانید خداوند، بى نیاز و شایسته ستایش است).
شأن نزول:
از امام صادق(علیه السلام) نقل شده: این آیه درباره جمعى نازل شد که ثروت هائى از طریق رباخوارى در زمان جاهلیت جمع آورى کرده بودند و از آن در راه خدا انفاق مى کردند، خداوند آنها را از این کار نهى کرد و دستور داد از اموال پاک و حلال، در راه خدا انفاق کنند.(1)
در «تفسیر مجمع البیان» پس از نقل این حدیث، از على(علیه السلام) نقل مى کند که فرمود: این آیه درباره کسانى نازل گردید که به هنگام انفاق خرماهاى خشک، کم گوشت و نامرغوب را با خرماى خوب مخلوط مى کردند و بعد انفاق مى نمودند؛ به آنها دستور داده شد از این کار بپرهیزند.(2)
این دو شأن نزول هیچ گونه منافاتى با هم ندارند و ممکن است آیه در مورد هر دو دسته نازل شده باشد، که یکى ناظر به پاکى معنوى و دیگرى ناظر به مرغوبیت مادى و ظاهرى است.
ولى باید توجه داشت: طبق آیه 275 سوره «بقره» کسانى که در زمان جاهلیت اموالى از طریق رباخوارى جمع آورى کرده بودند و پس از نزول آیه از ادامه رباخوارى خوددارى نمودند، اموال گذشته بر آنها حرام نبوده است یعنى این قانون شامل گذشته نمى شود، ولى مسلّم است این مال در عین حلال بودن با اموال دیگر فرق داشت و در حقیقت، شبیه اموالى بود که از طرق مکروه به دست آید!(3)