آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

گروهى از ياران پيامبر(ص) حکم شراب و قمار را پرسيدند، آيه نخست نازل و به آنها پاسخ داد؛ بعد از نهي قرآن از خوردن مال يتيم، مردم  از کفالت ايتام فاصله گرفته، حتى گروهى آنان را از خانه خود بيرون کردند، يا در خانه براى ايتام وضعى به وجود آمد که کمتر از بيرون کردن آنان نبود. به دنبال اين جريان، آنها خدمت پيامبر(ص) رسيده و از اين طرز عمل سؤال کردند، در پاسخ آنها آيه دوم نازل شد.

در آیات (219 ـ 220) سوره «بقره» می خوانیم: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فیهِما إِثْمٌ کَبیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما وَ یَسْئَلُونَکَ ماذا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمُ الاْیاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ * فِی الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْیَتامى قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَیْرٌ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ وَ اللّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَ لَوْ شاءَ اللّهُ لاََعْنَتَکُمْ إِنَّ اللّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ»؛ (درباره شراب و قمار از تو سؤال مى کنند، بگو: «در آنها گناه و زیان بزرگى است؛ و منافعى [از نظر مادى] براى مردم در بر دارد؛ [ولى] گناه آنها از نفعشان بیشتر است». و از تو مى پرسند: چه چیز انفاق کنند؟ بگو: «از مازاد نیازمندى خود». این چنین خداوند آیات را براى شما روشن مى سازد؛ شاید اندیشه کنید! * [تا اندیشه کنید] درباره دنیا و آخرت! و از تو درباره یتیمان سؤال مى کنند، بگو:«اصلاح کار آنان بهتر است. و اگر زندگى خود را با زندگى آنان بیامیزید، [مانعى ندارد؛] آنها برادر [دینى] شما هستند». [و همچون یک برادر با آنها رفتار کنید!] خداوند مفسدان را از مصلحان باز مى شناسد. و اگر خدا بخواهد، شما را به زحمت مى اندازد؛ زیرا اوتوانا و حکیم است).
شأن نزول:
درباره شأن نزول آیه اوّل، گفته اند: گروهى از یاران پیامبر(صلى الله علیه وآله) خدمتش آمده، عرض کردند: حکم شراب و قمار که عقل را زائل و مال را تباه مى کند، بیان فرما!
آیه نخست نازل شد و به آنها پاسخ داد.(1)
و در شأن نزول آیه دوم، در «تفسیر قمى» از امام صادق(علیه السلام) و در «مجمع البیان» از «ابن عباس» چنین نقل شده است:
هنگامى که آیات: «وَ لاتَقْرَبُوا مالَ الْیَتیمِ إِلاّ بِالَّتی هِیَ أَحْسَن»؛ (و به مال یتیم جز به بهترین طریق نزدیک نشوید).(2)
و «إِنَّ الَّذینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامى ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعیراً»(3)؛ (کسانى که اموال یتیمان را از روى ظلم و ستم مى خورند، تنها آتش مى خورند و به زودى به آتش سوزانى مى سوزند)، نازل شد، که در آنها از نزدیک شدن به اموال و دارایى یتیمان مگر در صورتى که براى آنان نفعى داشته باشد، و نیز از خوردن اموال آنان نهى شد، مردمى که یتیمى در خانه داشتند، از کفالت وى فاصله گرفتند و او را به حال خود گذاشتند، و حتى گروهى آنان را از خانه خود بیرون کردند، و آنها که بیرون نکردند، در خانه براى آنان وضعى به وجود آورده بودند، که کمتر از بیرون کردن نبود؛ زیرا غذاى او را که از مال خودش تهیه مى شد، با غذاى خود مخلوط نمى کردند، و حتى جداگانه براى آنان غذا مى پختند و پس از آن که آن یتیم در گوشه اى از اطاق، غذاى مخصوص خویش را مى خورد، زیادى آن را اگر اضافه مى آمد، براى او ذخیره مى کردند تا دفعه بعد بخورد، و اگر فاسد مى شد به دور مى ریختند.
همه این کارها براى آن بود که گرفتار مسئولیت خوردن مال یتیم نشده باشند. این عمل هم براى سرپرستان و هم براى یتیمان مشکلات فراوانى به بار مى آورد. به دنبال این جریان، آنها خدمت پیامبر رسیده و از این طرز عمل سؤال کردند، در پاسخ آنها این آیه نازل شد.(4)، (5)