آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در اینکه منظور از پیوستگى و جدایى آسمان و زمین در آیه 30 سوره «انبیاء» چیست؟ سه تفسیر بیان شده: 1- «رتق» اشاره به آغاز خلقت است که جهان به صورت توده واحد عظیمى از بخار سوزان بود و بر اثر انفجارات درونى تجزیه شد و ستاره ها به وجود آمدند. 2ـ منظور از «رتق» یکنواخت بودن مواد جهان است، که با گذشت زمان از هم جدا شدند و ترکیبات جدیدى پیدا کردند. 3ـ اینکه در آغاز بارانى نمى بارید و گیاهى نمى روئید اما خدا هر دو را گشود، از آسمان باران نازل و از زمین انواع گیاهان را رویانید.

در آیه 30 سوره «انبیاء» به پیوستگى و جدایى آسمان و زمین اشاره شده، خداوند مى فرماید: (آیا کافران ندیدند آسمان ها و زمین پیوسته بودند و ما آنها را باز کردیم؟!)؛ «أَ وَ لَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الاْ َرْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما».
(و هر موجود زنده اى را از آب آفریدیم؟)؛ «وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْء حَیّ».
(آیا با مشاهده این آیات و نشانه ها، باز هم ایمان نمى آورند)؛ «أَ فَلا یُؤْمِنُونَ».
در این که منظور از «رتق» و «فتق» (پیوستگى، و جدائى) که در اینجا در مورد آسمان ها و زمین گفته شده است، چیست؟
مفسران سخنان بسیار گفته اند که از میان آنها سه تفسیر، نزدیک تر به نظر مى رسد و چنان که خواهیم گفت هر سه تفسیر ممکن است در مفهوم آیه جمع باشد. (1)
1 ـ به هم پیوستگى آسمان و زمین، اشاره به آغاز خلقت است که طبق نظرات دانشمندان، مجموعه این جهان به صورت توده واحد عظیمى از بخار سوزان بود که بر اثر انفجارات درونى و حرکت، تدریجاً تجزیه شد و کواکب و ستاره ها از جمله، منظومه شمسى و کره زمین به وجود آمد و باز هم جهان در حال گسترش است.
2 ـ منظور از پیوستگى، یکنواخت بودن مواد جهان است، به طورى که همه در هم فرو رفته بود، و به صورت ماده واحدى خودنمائى مى کرد، اما با گذشت زمان، مواد از هم جدا شدند، و ترکیبات جدیدى پیدا کردند، و انواع مختلف گیاهان، حیوانات و موجودات دیگر، در آسمان و زمین ظاهر شدند، موجوداتى که هر یک نظام مخصوص و آثار و خواص ویژه اى دارد، و هر کدام نشانه اى است از عظمت پروردگار و علم و قدرت بى پایانش. (2)
3 ـ منظور از به هم پیوستگى آسمان، این است که: در آغاز بارانى نمى بارید، و به هم پیوستگى زمین، این است که: در آن زمان گیاهى نمى روئید، اما خدا این هر دو را گشود، از آسمان باران نازل کرد و از زمین انواع گیاهان را رویانید.
روایات متعددى از طرق اهل بیت(علیهم السلام) به معنى اخیر، اشاره مى کند، و بعضى از آنها اشاره اى به تفسیر اول دارد. (3)
بدون شک، تفسیر اخیر، چیزى است که با چشم، قابل رؤیت است که چگونه از آسمان باران نازل مى شود، زمین ها شکافته مى شوند و گیاهان مى رویند، و با جمله: «أَ وَ لَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا»؛ (آیا کسانى که کافر شدند ندیدند...) کاملاً سازگار است، و با جمله «وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْء حَیّ» نیز هماهنگى کامل دارد.
ولى تفسیر اول و دوم نیز، با معنى وسیع این جمله ها، مخالف نیست؛ چرا که رؤیت، گاهى به معنى «علم» مى آید.
درست است که این علم و آگاهى، براى همه نیست، تنها دانشمندانند که مى توانند درباره گذشته زمین و آسمان و به هم پیوستگى آنها و سپس جدائیشان آگاهى هائى پیدا کنند، ولى مى دانیم قرآن کتاب یک قرن و یک عصر نیست، راهنما و راهگشاى انسان ها در تمامى قرون و اعصار است.
به همین دلیل، آن چنان محتواى عمیقى دارد که براى هر گروه و هر عصر، قابل استفاده است، روى این حساب، ما معتقدیم: هیچ مانعى ندارد که آیه فوق داراى هر سه تفسیر باشد که هر کدام در جاى خود، صحیح و کامل است، و استعمال لفظ در بیش از یک معنى، نه تنها ایراد ندارد که گاهى دلیل کمال فصاحت است، و این که در روایات مى خوانیم: «قرآن داراى بطون مختلفى است» نیز ممکن است اشاره به همین معنى باشد. (4)