آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

شکی وجود ندارد در این که نامه اعمال انسان مانند کتاب و دفتر نیست، اما سوال این است: این نامه چیست؟ بعضى از مفسران گفته اند این نامه، چیزى جز «روح انسان» نیست که آثار همه اعمال در آن ثبت است؛ زیرا ما هر عملى انجام مى دهیم، خواه ناخواه اثرى در روح ما مى گذارد. یا این که: این نامه عمل، اعضاى پیکر ما حتى پوست تن ما، و از آن بالاتر زمین و هوا و فضائى است که در آن اعمال خود را انجام مى دهیم، چرا که اعمال ما گذشته از این که در جسم و همه ذرات پیکر ما نقش مى بندند، در هوا و زمین منعکس مى شوند.

در بسیارى از آیات قرآن و روایات، سخن از «نامه اعمال» انسان ها به میان آمده است، از مجموع این آیات و روایات، استفاده مى شود: همه اعمال آدمى با تمام جزئیات در نامه اى ثبت مى شود، و روز رستاخیز اگر انسان نیکوکار باشد، نامه اعمالش به دست راست او، و اگر بدکار باشد نامه اعمالش را به دست چپ او مى دهند.
در سوره «حاقّه» مى خوانیم: «فَأَمّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمِینِهِ فَیَقُولُ هاؤُمُ اقْرَؤُا کِتابِیَهْ»؛ (اما آنها که نامه اعمالشان به دست راستشان داده شده با سرفرازى و افتخار مى گویند: هان بیائید و نامه اعمال ما را بخوانید!). (1)
«وَ أَمّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِشِمالِهِ فَیَقُولُ یا لَیْتَنِی لَمْ أُوتَ کِتابِیَهْ»؛ (اما کسى که نامه اعمالش در دست چپ او است مى گوید اى کاش نامه اعمالم را به دست من نمى دادند!). (2)
و در سوره «کهف» آیه 49 مى خوانیم: «وَ وُضِعَ الْکِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِینَ مُشْفِقِینَ مِمّا فِیهِ وَ یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْکِتابِ لایُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً إِلاّ أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لایَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً»؛ (نامه هاى اعمال بنى آدم گسترده مى شود، در آن هنگام مجرمان را مى بینى از آنچه در آن ثبت است، بیمناک اند، و مى گویند: اى واى بر ما! این چه نامه اى است که هیچ گناه صغیره و کبیره اى نیست مگر آن را ثبت و احصا کرده است؟! و آنچه را انجام داده اند حاضر مى یابند، و پروردگارت به احدى ظلم نمى کند).
در حدیثى در ذیل آیه مورد بحث «اقْرَأْ کِتابَکَ...» از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «یَذْکُرُ الْعَبْدُ جَمِیْعَ ما عَمِلَ، وَ ما کُتِبَ عَلَیْهِ، حَتّى کَأَنَّهُ فَعَلَهُ تِلْکَ السّاعَةِ، فَلِذلِکَ قالُوا «یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْکِتابِ لا یُغاِدُر صَغِیْرَةً وَ لا کَبِیْرَةً إِلاّ أَحْصاها»»؛ (در آن روز انسان آنچه را انجام داده و در نامه عمل او ثبت است، همه را به خاطر مى آورد، گوئى همان ساعت آن را انجام داده است! لذا فریاد مجرمان بلند شده مى گویند: واى بر ما! این چه نامه اى است که هیچ صغیره و کبیره اى را فروگزار نکرده است). (3)
در اینجا این سؤال پیش مى آید: این نامه چیست؟ و چگونه است؟
بدون شک، از جنس کتاب، دفتر و نامه هاى معمولى نیست، و لذا بعضى از مفسران گفته اند این نامه عمل، چیزى جز «روح انسان» نمى باشد که آثار همه اعمال در آن ثبت است؛ (4) زیرا ما هر عملى انجام مى دهیم، خواه ناخواه اثرى در روح و جان ما مى گذارد.
یا این که: این نامه عمل، اعضاى پیکر ما حتى پوست تن ما، و از آن بالاتر زمین و هوا و فضائى است که در آن اعمال خود را انجام مى دهیم، چرا که اعمال ما گذشته از این که در جسم و همه ذرات پیکر ما نقش مى بندند، در هوا و زمین منعکس مى شوند.
گر چه این آثار براى ما در این دنیا محسوس و درک کردنى نیست، اما بدون شک، وجود دارد، و روزى که در آن روز، دید تازه اى پیدا مى کنیم، همه اینها را مى بینیم و مى خوانیم. (5)