متکلمان مسلمان در تبیین انگیزه های خداوند از کیفر و عذاب اخروی به جهات مختلفی اشاره کرده اند؛ از جمله: کیفر، مقتضی عدل الهی است. از این رو خداوند می فرماید: «ما ترازوی عدل را در روز قیامت بر پا می کنیم، پس به هیچ کس کمترین ستمی نمی شود». از سویی کیفر، غایت تکلیف است. زیرا پاداش شخص مطیع و کیفر فرد مجرم، هدف خداوند از جعل تکالیف و ضامن اجرای اوامر و نواهی پروردگار است. همچنین متکلمان، عقاب را لطف الهی می دانند؛ زیرا موجب اطاعت و تقرّب الهی می شود، از این رو عذاب الهی، مصداق لطف الهی است.

اهل کتاب، به خصوص یهود به شفاعت مطلق و بى قید در مورد شفاعت شوندگان اعتقاد داشتند و مى گفتند در قیامت، مطیع و گنهکار، به شفاعت پیامبران و اولیاء به بهشت مى روند. این عقیده از باورهاى نادرستى همچون: ملّت برگزیده دانستن خود یا اعتقاد به عذاب محدود و چند روزه و... ناشی شده بود. با بررسى روایات شیعه و سنی درباره شفاعت، روشن مى شود که یکى از مفاهیم اصیل در قرآن و روایات، شفاعتِ محدود و مأذون است.

بر اساس آیات قرآن، فرشتگان موجوداتی با عقل و شعور و مطیع خداوند هستند. آنان وظایف مهمی دارند، از جمله: حمل عرش الهی، تدبیر امور، قبض ارواح، مراقبتت از اعمال انسان و حفظ او از خطرات، یاری مؤمنان در جنگ... و برخی هم مأمور وحی هستند. آنان گاهی به صورت انسان در می آیند و بر انبیاء و غیر انبیاء ظاهر می شوند. تعدادشان از ذرات خاک های زمین بیشتر است و نیازی به آب و غذا ندارند و ازدواج هم ندارند و همیشه در حال رکوع و سجود هستند.

شاه ولى الله در ردّ دلالت حدیث بر امامت مى گوید: این دلالت تمام نیست، مگر اینکه واژه «مولى» به معنى «ولىّ» آمده باشد، در حالى که صیغه «مَفعل» به معنى «فعیل» نیامده است. ظاهرا دهلوی مطلع نیست که ائمه لغت و بزرگان تفسیر مولی و ولی را به یک معنا دانسته اند و یا حداقل ولی را یکی از معانی مولی می دانند.

عدى، در جواب سوال علی(ع) که از وفاداری او در جنگ جمل پرسیده بود، گفت: من آن گونه که دوست دارى، خواهم بود. اینها اسب ها و نیزه ها و شمشیرهای ماست، بگویی پیش برویم مى رویم و بگویی عقب بنشینیم، عقب مى کشیم. ما مطیع فرمانت هستیم هرچه مى خواهى، فرمان بده، ما به اجراى فرمانت مى شتابیم. او در زمان على(ع) همواره با وى بود و پس از آن هم در مقابل معاویه، موضع حق مدارانه اش را از دست نداد.