آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بر اساس آیات قرآن، فرشتگان موجوداتی با عقل و شعور و مطیع خداوند هستند. آنان وظایف مهمی دارند، از جمله: حمل عرش الهی، تدبیر امور، قبض ارواح، مراقبتت از اعمال انسان و حفظ او از خطرات، یاری مؤمنان در جنگ... و برخی هم مأمور وحی هستند. آنان گاهی به صورت انسان در می آیند و بر انبیاء و غیر انبیاء ظاهر می شوند. تعدادشان از ذرات خاک های زمین بیشتر است و نیازی به آب و غذا ندارند و ازدواج هم ندارند و همیشه در حال رکوع و سجود هستند.

 آیات زیادى از قرآن درباره صفات، ویژگیها، مأموریت ها و وظائف فرشتگان سخن مى گوید، حتى قرآن، ایمان به ملائکه را در ردیف ایمان به خدا و انبیاء و کتب آسمانى، قرار داده است، و این دلیل بر اهمیت بنیادى این مسأله است: «آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ»؛ (پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) به آنچه از سوى پروردگارش بر او نازل شده ایمان آورده، و مؤمنان نیز به خدا و فرشتگان او و کتابها و رسولانش همگى ایمان دارند).(1)
بدون شک، وجود فرشتگان از امور غیبیه اى است که براى اثبات آن با این صفات و ویژگیها راهى جز ادله نقلیه نیست، و به حکم ایمان به غیب آنها را باید پذیرفت.
قرآن مجید روى هم رفته ویژگیهاى آنها را چنین مى شمرد:
1 ـ فرشتگان موجوداتى عاقل و با شعورند، و (بندگان گرامى خدا هستند)، «بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ».(2)
2 ـ (آنها سر بر فرمان خدا دارند و هرگز معصیت او نمى کنند)؛ «لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ».(3)
3 ـ آنها وظائف مهم و بسیار متنوعى از سوى خداوند بر عهده دارند:
گروهى حاملان عرشند.(4)
و گروهى مدبرات امرند.(5)
گروهى فرشتگان قبض ارواحند.(6)
و گروهى مراقبان اعمال بشرند.(7)
گروهى حافظان انسان از خطرات و حوادثند.(8)
گروهى مأمور عذاب و مجازات اقوام سرکشند.(9)
گروهى امدادگران الهى نسبت به مؤمنان در جنگها هستند.(10)
و بالاخره، گروهى مبلغان وحى و آورندگان کتب آسمانى براى انبیاء مى باشند(11) که اگر بخواهیم یک یک وظائف و مأموریتهاى آنها را بر شمریم، بحث به درازا مى کشد.
4 ـ آنها پیوسته مشغول تسبیح و تقدیس خداوند هستند، چنان که در آیه 5 سوره «شورى» مى خوانیم: «وَ الْمَلائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الأَرْضِ»؛ (فرشتگان تسبیح و حمد پروردگار خود را به جا مى آورند، و براى کسانى که در زمین هستند استغفار مى کنند).
5 ـ با این حال، انسان به حسب استعداد تکامل، از آنها برتر و والاتر است، تا آنجا که همه فرشتگان بدون استثناء، به خاطر آفرینش آدم به سجده افتادند، و آدم معلم آنها گشت.(12)
6 ـ آنها گاه به صورت انسان در مى آیند، و بر انبیاء، و حتى غیر انبیاء ظاهر مى شوند، چنان که در سوره «مریم» مى خوانیم: (فرشته بزرگ الهى به صورت انسان موزون بر مریم ظاهر شد)؛ «فَأَرْسَلْنا إِلَیْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِیّاً».(13)
در جاى دیگر، به صورت انسان هائى بر «ابراهیم» و بر «لوط» ظاهر شدند.(14)
حتى از ذیل این آیات، استفاده مى شود که: قوم «لوط» نیز آنها را در همان اشکال موزون انسانى دیدند.(15)
آیا ظهور، در چهره انسان، یک واقعیت عینى است؟ یا به صورت تمثل و تصرف در قوّه ادراک؟ ظاهر آیات قرآن، معنى اول است، هر چند بعضى از مفسران بزرگ، معنى دوم را برگزیده اند.
7 ـ از روایات اسلامى استفاده مى شود: تعداد آنها به قدرى زیاد است که به هیچ وجه قابل مقایسه با انسان نیست، چنان که در روایتى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: هنگامى که از آن حضرت پرسیدند: آیا عدد فرشتگان بیشترند یا انسانها؟ فرمود: «سوگند به خدائى که جانم به دست او است، فرشتگان خدا در آسمانها بیشترند از عدد ذرات خاکهاى زمین، و در آسمان جاى پائى نیست مگر این که: در آنجا فرشته اى تسبیح و تقدیس خدا مى کند».(16)
8 ـ آنها نه غذا مى خورند، نه آب مى نوشند، و نه ازدواج دارند، چنان که در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم:
«المَلائِکَةُ لایَأْکُلُونَ وَ لایَشْرَبُونَ وَ لایَنْکِحُونَ، وَ إِنَّما یَعِیْشُونَ بِنَسِیمِ الْعَرْشِ»: (فرشتگان غذا نمى خورند، آب نمى نوشند و ازدواج نمى کنند، بلکه با نسیم عرش الهى زنده اند)!.(17)
10 ـ آنها مقامات مختلف و مراتب متفاوت دارند، بعضى همیشه در رکوعند و بعضى همیشه در سجود: «وَ ما مِنّا إِلاّ لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ * وَ إِنّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ * وَ إِنّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ»؛ (هر یک از ما مقام معلومى دارد * ما همواره صف کشیده منتظر فرمان او هستیم * و پیوسته تسبیح او مى گوئیم).(18)
امام صادق(علیه السلام) مى گوید: «وَ إِنَّ لِلّهِ مَلائِکَةً رُکَّعاً إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ وَ إِنَّ لِلّهِ مَلائِکَةً سُجَّداً إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ» ؛(خداوند فرشتگانى دارد که تا روز قیامت در رکوعند، و فرشتگانى دارد که تا قیامت در سجودند)!.
آیا با این اوصاف که براى فرشتگان ذکر شد، آنها موجوداتى مجرّدند یا مادى؟!(19
بدون شک، با این اوصاف نمى توانند از این ماده کثیف عنصرى باشند، ولى مانعى ندارد که از اجسام لطیفى آفریده شده باشند، اجسامى مافوق این ماده معمولى که ما با آن آشنا هستیم.
اثبات «تجرد مطلق» براى فرشتگان ـ حتى از زمان و مکان و اجزاء ـ کار آسانى نیست، و تحقیق در این مسأله نیز فایده زیادى در بر ندارد، مهم آن است که: ما فرشتگان را به اوصافى که قرآن و روایات مسلم اسلامى توصیف کرده بشناسیم، و آنها را صنف عظیمى از موجودات والا و برجسته خداوند بدانیم، بى آن که مقامى جز مقام بندگى و عبودیت براى آنها قائل باشیم، و آنها را شریک خداوند در خلقت، یا عبادت بدانیم، که این شرک و کفر محض است.(20)