پیامدهای «عُجب» در کلام امام علی(ع)

امام علی(علیه السلام) در حکمت 167 نهج البلاغه، چه پیامدی برای «عجب» و «خودبرتربینی» بیان می فرماید؟

ایشان می فرماید: «خودپسندى مانع ترقى است»، در واقع ريشه خودپسندى حُبّ ذات افراطى است، انسان در این شرایط ویژگی هاى مثبت خود را برجسته مى بيند، و گاه اعمال زشت خود را نيك مى پندارد از این رو برای رفع آنها اقدام نمی کند. از سویی افراد خودپسند دوستان خود را از دست داده و منزوى مى شوند، امام علی(ع) می فرماید: «بدترين تنهايى خودبينى است». اما در مقابل عُجب، تواضع قرار دارد كه سبب مى شود انسان عیوب خويش را اصلاح نماید، و به يقين خداوند به چنين بندگانى كمك می کند.

خطرناک ترین صفات «رذیله»

امام علی(علیه السلام) کدام صفات «رذیله» را به عنوان خطرناک ترین صفات انسانی معرفی می کند؟

امام(ع) درباره شش صفت از صفات رذيله هشدار شديد داده می فرمایند: «آگاه باشيد! رياكارى هر چند كم باشد، شرك است. هم نشينى با هواپرستان ايمان را از انسان دور مى كند و شيطان را به حضور مى كشاند. از دروغ بپرهيزيد؛ چراكه دروغ از ايمان بركنار است. راستگو بر ساحل نجات است و دروغگو بر لب پرتگاه هلاكت. حسد نورزيد كه ايمان را نابود مى كند، آن گونه كه آتش هيزم را مى خورد. كينه يكديگر را در دل نگيريد كه بركت را از ميان مي ‏برد. آرزوهاى دور و دراز، عقل را به غفلت وامى دارد و ياد خدا را به فراموشى مى سپارد».

آمادگى براى پذیرش حق

چرا سخن حق براى بعضى از انسانها قابل پذیرش نیست؟

«سخن حق» مانند بذر است، دل هائى که چون سنگ خارا هستند هرگز آن را نمى پذیرند و دل هائى که نرمش کمى دارند موقتاً مى پذیرند و دل هائى که آماده پذیرش هستند امّا خارهاى«صفات رذیله» در آنها روئیده، تأثیر«سخن حق» در آنها خنثی می شود. تنها دل هائى سخن حق را مى پذیرد و پرورش مى دهد و بارور مى کند که هم روح حق جوئى و حق طلبى بر آنها حاکم است و هم از صفات بد خالى است. و آن دل هاى مؤمنان است. 

موانع خود شناسی

موانع خود شناسی کدامند؟

مانع اصلى خود شناسى، حجاب و پرده حبّ ذات و خود خواهى و خود برتر بينى است، و تا اين پرده ها كنار نرود خودشناسى ممكن نيست؛ و تا انسان خود شناسى نكند و به نقاط ضعف خويش آگاه نگردد، راه تهذيب اخلاق به روى او بسته خواهد بود. در خبرى از پيغمبر اكرم(ص) مى خوانيم: «هنگامى كه خدا اراده نيكى درباره بنده اى كند او را در امور دين آگاه و در امور دنيا زاهد و نسبت به عيوبش آگاه مى سازد!».

شیوه های درمان «جاه طلبی»

شیوه های درمان صفت رذیله «جاه طلبی» چیست؟

درمان «جاه طلبی» با دو شیوه علمى و عملى امکان پذیر است. در شیوه علمی، برای رهایی از این رذیله اخلاقی، ابتداء باید به پیامدهای سوء آن اندیشید چراکه سبب دوری انسان از خدا و خلق خدا می شود و آنان را به رياكارى که یكی از خطرناك ترين گناهان است مى كشاند. از سوى ديگر، جاه طلبى از ضعف ايمان سرچشمه مى گيرد، که با تقويت پايه هاى ايمان، برطرف خواهد شد. اما در شیوه عملى، شخص باید «حب جاه» را در خود بشكند، مثلا در مجالس، در جايگاه افراد عادی بنشيند، و همانند افراد متوسط لباس بپوشد و ... .

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قال الصادق (عليه السلام) :

وَدَّ مَنْ فِي الْقُبُورِ لَوْ أَنَّ لَهُ حَجَّةً وَاحِدَةً بِالدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا

مردگان در گورهايشان آرزو مى کنند: کاش دنيا و آنچه در دنيا هست را داده و به جاى آن پاداش يک حج به آنها داده مى شد.

وسائل الشيعة: 11/110