اگرچه در آیات قرآن گفته شده که خداوند روزی مردم را گسترده یا تنگ می کند؛ اما باید توجه داشت این مشیت الهی تابع حکمت است نه بی حساب و کتاب. یکی از این حکمتهای مورد اشاره قرآن این است که هرچه کوشش و فداکاری شخص بیشتر باشد روزی اش نیز گسترده تر می گردد و هر کسی که تقوا پیشه کند کارهایش گشایش می یابد و روزی اش تأمین می گردد. روایات نیز فقر را معلول ناتوانی و تنبلی دانسته و عواملی چون خوش زبانی و اخلاق نیک و صله رحم و سحرخیزی و شکر و توجه به خدا را سبب گشایش روزی می داند.

بر اساس آیات و روایات، آلودگى به گناهان يكى از علل آفات و حوادث در زندگى انسان هاست. قرآن، كليد گشایش درهاى بسته و فرو نشستن امواج بلا را در بازگشت به سوى خدا دانسته و می فرماید: «اگر اهل شهرها ايمان مى آوردند و تقوا پيشه مى كردند بركات آسمان و زمين را بر آنها مى گشوديم». پيامبر(ص) نیز می فرماید: «هنگامى كه بى عفتى آشكار گردد مرگ و مير ناگهانى زياد مى شود». از سویی عقل، نيز فيض الهی را بر طبق شايستگى ها می داند؛ لذا هنگامى كه انسان با گناه، عدم شايستگى خود را اثبات كند، قطع فيض الهی طبيعى است.

وسعت رزق دلیل محبت خدا و تنگى معیشت دلیل بر خشم او نیست؛ زیرا خدا گاه انسان را با وسعت رزق و گاه با تنگى معیشت آزمایش مى کند تا میزان مقاومت انسان را روشن ساخته و او را پرورش دهد. گاه ثروت زیاد مایه بلا و موجب سلب آرامش است. چنان که در قرآن آمده: «فزونى اموال و اولاد آنها تو را در شگفتى فرو نبرد، خدا مى خواهد آنان را در دنیا مجازات کند و در حال کفر بمیراند». در جاى دیگر می فرماید: «آیا آنها مى پندارند که اموال و فرزندانى که به آنان داده ایم، براى گشایش درهاى خیر است؟ چنین نیست، آنها نمى فهمند».

هدف از روایاتی مثل کلام رسول خدا(ص) که: روزى از سوى خداوند مقدر شده، نه حرص حریص آن را جلب مى کند و نه اکراه افراد آن را منع مى کند، این نیست که جلو تلاش را بگیرد، بلکه افراد حریص را با توجه به مقدر بودن رزق، از حرصشان بازمى دارد؛ لذا در روایات امور زیادى به عنوان وسیله جلب روزى یا موانع آن معرفى شده، از جمله: ترک آزار مردم و جار و جنجال، انفاق در راه خدا، تمیز کردن اطراف خانه، شستشو و تمیز کردن ظروف و... .

در آيات قرآن آمده كه خدا روزي هر كس را بخواهد گسترده يا تنگ مي كند ولی اين به معني خارج شدن نظام روزي از دست بشر نيست؛ چراكه اراده الهي بي حساب و كتاب نيست و با حكمت آميخته شده است. لذا هر كس تلاش بيشتري كند و تقوا و اعمال شايسته بیشتری داشته باشد مي تواند روزي خود را بيشتر كند.