آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در خطبه 169 نهج البلاغه، به دنبال فتنه انگیزی اصحاب جمل می فرمایند: «این گروه به علت حسادت و دنیاطلبی بر حکومت من خشم گرفته و به یکدیگر پیوسته اند و می خواهند شرایط را به زمان جاهلیّت برگردانند، و من تا زمانی که كار به جاى خطرناكی نرسد، صبر می کنم؛ اما بدانید اگر آنها به اين افكار سست و فاسد باقى بمانند، نظام جامعه اسلامى از هم گسيخته خواهد شد، و من در چنين شرايطى صبر نخواهم کرد و بايد به فتنه انگيزى آنها پايان داد».

امام علي(علیه السلام) در بخشی از خطبه 169 «نهج البلاغه» که در آغاز خلافت خود و هنگام حركت به سوى بصره براى خاموش كردن آتش فتنه انگيزانِ «جمل» ايراد شده، به دشمنان هشدار مى دهد كه دست از فتنه انگيزى بردارند وگرنه با آنها برخوردِ شديد خواهد كرد، مى فرمايد: (زيرا اين گروه [فتنه انگيز] به علّت خشم بر حكومت من به يكديگر پيوسته اند)؛ «إِنَّ هؤُلاءِ قَدْ تَمَالَؤُوا(1) عَلَى سَخْطَةِ(2) إِمَارَتِي».
اشاره به اينكه آنها گروه هاى مختلفى اند؛ از منافقان گرفته تا بعضى از صحابه حسود و تنگ نظر (مانند طلحه و زبير) كه قدر مشتركى جز مخالفت با من ندارند. سپس مى افزايد: (من تا هنگامى كه بر اجتماع شما خائف نشوم، صبر و تحمل مى كنم)؛ «وَ سَأَصْبِرُ مَا لَمْ أَخَفْ عَلَى جَمَاعَتِكُمْ».
اين سخن، تحمّل امام(عليه السلام) را نسبت به مخالفان و دشمنان نشان مى دهد كه معتقد بود تا كار به جاى خطرناكى نرسد، نبايد دست به شمشير برد؛ ولى اين بدان معنا نيست كه هر كارى آنها انجام دهند، امام(ع) در برابر آن ها سكوت مى كند. لذا در ادامه سخن مى افزايد: (اگر آنها به اين افكار سست و فاسد باقى بمانند [و بخواهند اهداف شوم خود را عملى كنند]، نظام جامعه اسلامى از هم گسيخته خواهد شد [و من در چنين شرايطى صبر نخواهم کرد و بايد به فتنه انگيزى آنها پايان داد])؛ «فَإِنَّهُمْ إِنْ تَمَّمُوا عَلَى فَيَالَةِ(3) هذَا الرَّأْيِ انْقَطَعَ نِظَامُ الْمُسْلِمِينَ».
و در ادامه اين سخن مى افزايد: (آنها از روى حسد، نسبت به كسى كه خداوند، حكومت را به او بازگردانده به طلب دنيا برخاسته و تصميم دارند اوضاع را به عقب برگردانند [و سنّت هاى جاهلى را زنده كنند])؛ «وَ إِنَّمَا طَلَبُوا هذِهِ الدُّنْيَا حَسَداً لِمَنْ أَفَاءَهَا اللهُ عَلَيْهِ، فَأَرَادُوا رَدَّ الامُورِ عَلَى أَدْبَارِهَا». اين سخن اشاره به آن است كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) آمد و حكومت را از صورت دنيوى و مادّى به صورت حكومت الهى درآورد كه در آن نيكان و پاكان نقش داشته باشند؛ ولى اصحاب جمل به گمان اينكه حكومت، طعمه چرب و لذيذى براى آنان است، اصرار دارند آنان را در قبضه خود بگيرند و به خواسته هاى دنيوى خود لباس عمل بپوشانند.
جمله «حَسَداً لِمَنْ اَفَائَهَا» با توجه به اينكه «افاء» از ماده «فيئ» به معناى بازگشت است، اشاره به اين نكته است كه حكومت در عصر پيامبر(صلى الله عليه و آله) در خاندان بنى هاشم بود و اكنون نيز به همان خاندان بازگشته است؛ هر چند حسودان تلاش مى كنند كه آن را باز گيرند و بار ديگر سنّت هاى جاهلى را در محيط اسلام زنده كنند.(4)