آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) به اصحاب خود براى پيكار با ظالمان و طاغيانِ امت چند توصيه مي فرمايد: «اى بندگان خدا، شما را به تقواى الهى توصيه مى كنم؛ چرا كه تقوی بهترين چيزى است كه بندگان، يكديگر را به آن سفارش مى كنند و بهترين پايان كار در پيشگاه خداست، هم اكنون درهاى نبرد ميان شما و اهل قبله [مسلمانان فتنه جو] گشوده شده و اين پرچم را جز افراد بينا، با استقامت و آگاه به موارد حقّ بر دوش نمى كشند، آنچه را به شما فرمان داده شده انجام دهيد و در برابر آنچه نهى شده، توقّف نماييد و در هيچ كارى عجله نكنيد تا به اندازه كافى درباره آن تحقيق كنيد».

امام علي(علیه السلام) در بخشی از خطبه 173 «نهج البلاغه» هنگامی که اصحاب خود را براى پيكار با ظالمان و طاغيانِ امت آماده مى كند. در ابتدا آنها را به تقوی سفارش مى فرمايد و مى گويد: (اى بندگان خدا، شما را به تقواى الهى [و ترس از عذاب خدا] توصيه مى كنم؛ چرا كه تقوی بهترين چيزى است كه بندگان، يكديگر را به آن سفارش مى كنند و بهترين پايان كار در پيشگاه خداست)؛ «أُوصِيكُمْ عِبَادَ اللهِ بِتَقْوَى اللهِ فَإِنَّهَا خَيْرُ مَا تَوَاصَى الْعِبَادُ بِهِ، وَ خَيْرُ عَوَاقِبِ الْاُمُورِ عِنْدَ اللهِ».
«قرآن مجيد» نيز بر اين معنا تأكيد مى كند كه تنها كسانى گرفتار خسران نمى شوند كه يكديگر را به حقّ و شكيبايى سفارش كنند كه نتيجه آن تقوی است «وَ الْعَصْرِ * إِنَّ الاِنْسَانَ لَفِى خُسْرٍ * إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ»، و نيز مى فرمايد: «وَ الْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى»(1)؛ (فرجامِ نيك از آنِ تقوی است) و در جاى ديگر فرموده: «وَ الْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»(2)؛ (فرجام نيك از آنِ پرهيزكاران است).
امام(عليه السلام) سپس در ادامه اين سخن مى فرمايد: (هم اكنون درهاى نبرد ميان شما و اهل قبله [مسلمانان فتنه جو] گشوده شده است و اين پرچم [جهاد با مسلمانانِ منحرف] را جز افراد بينا، با استقامت و آگاه به موارد حقّ بر دوش نمى كشند)؛ «وَ قَدْ فُتِحَ بَابُ الْحَرْبِ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ أَهْلِ الْقِبْلَةِ، وَ لَا يَحْمِلُ هَذَا الْعَلَمَ إِلَّا أَهْلُ الْبَصَرِ وَ الصَّبْرِ وَ الْعِلْمِ بِمَوَاضِعِ الْحَقِّ».
آن گاه در ادامه مى فرمايد: (آنچه را به شما فرمان داده شده انجام دهيد و در برابر آنچه نهى شده، توقّف نماييد و در هيچ كارى عجله نكنيد تا به اندازه كافى درباره آن تحقيق كنيد؛ زيرا ما در برابر آنچه نمى پسنديد راه هاى تغيير داريم)؛ «فَامْضُوا لِمَا تُؤْمَرُونَ بِهِ، وَ قِفُوا عِنْدَ مَا تَنْهَوْنَ عَنْهُ؛ وَ لَا تَعْجَلُوا فِي أَمْرٍ حَتَّى تَتَبَيَّنُوا، فَإِنَّ لَنَا مَعَ كُلِّ أَمْرٍ تُنْكِرُونَهُ غِيَراً(3)».
جمله «وَ لَا يَحْمِلُ هذَا الْعَلَمَ» اشاره به اين است كه ما نخستين بار در اسلام، مجبور شده ايم كه با افرادى كه مدعى اسلام و اهل قبله اند به دليل بغى و طغيان شان پيكار كنيم و اين امر براى ظاهربينان و كوته فكران، بسيار مشقّت بار است؛ لذا اين پرچم را جز آگاهانِ با استقامت و كسانى كه حقّ را از باطل به خوبى مى شناسند، كس ديگری نمى تواند بر دوش كشد.
و جمله هاى «فَامْضُوا لِمَا تُؤْمَرُونَ...» اشاره به اين است كه اين راهِ پر مسئوليتى است؛ با دقّت در آن راه، گام برداريد و كاملا گوش به فرمان باشيد و نظم و انضباط را به دقّت رعايت كنيد.
و جمله «فَإِنَّ لَنَا مَعَ كُلِّ أَمْرٍ تُنْكِرُونَهُ غِيَراً» اشاره به اين است كه در مسائل اجرايى جنگ و جزئيات كارها گاه امام و فرمانده دستوراتى مى دهد كه مطابق ميل اكثريت مردم نيست؛ مثلا دستور مى دهد كه از طرف شمال به بصره حمله كنيد؛ ولى اكثريت آن را مشكل مى پندارند و ترجيح مى دهند از طرف جنوب حمله كنند. امام(عليه السلام) مى فرمايد: «در اين گونه موارد؛ عجله نكنيد در آنجا كه خلاف شرع و مصلحت نيست، ما تغييراتى مى دهيم و خواست شما را تأمين مى كنيم»؛ همچنين اگر مردم شكايتى مثلا از بعضى فرمانداران داشته باشند، من همچون عثمان اصرارى بر ابقاى آنها ندارم و نظر مردم را در آنجا كه موافق شرع و مصلحت باشد مى پذيرم و اين همان موضوعِ انعطاف است.
يكى از ويژگى هاى مدير و فرمانده لايق آن است كه به افكار مردم احترام بگذارد و در آنجا كه اصول محفوظ مى ماند با آنها هماهنگ باشد.(4)