آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) نقل می کند که پیامبر(ص) فرمود: بعد از من مردم به وسیله اموالشان مورد آزمایش قرار می گیرند و محرمات الهی را بوسیله شبهات دروغین و هوس آلود حلال می شمرند؛ شراب را به اسم «نبیذ» می نوشند؛ رشوه را به اسم هدیه می گیرند و رباخواري را به اسم بیع انجام مي دهند.

يكي از اصطلاحات مهم در دين، واژه «فتنه» است. حضرت علي(عليه السلام) در حال سخنرانى(1) بود كه شخصى برخاست و از حضرت پرسيد: اى اميرمؤمنان! ما را از فتنه و مفهوم آن آگاه كن. آيا در اين باره چيزى از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) شنيده اى؟ حضرت فرمود: هنگامى كه آيه شريفه «الم * أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لَا يُفْتَنُونَ»(2) نازل شد، دانستم تا زمانى كه پيامبر(ص) در بين ماست فتنه اى بر ما نازل نمى شود. سپس از حضرت رسول(ص) پرسيدم: منظور از اين فتنه كه در آيه شريفه آمده چيست؟ حضرت فرمود: اى على! امّت من بعد از من در بوته آزمايش قرار مى گيرند. از حضرت پرسيدم: اى پيامبر خدا! مگر در جنگ اُحد، پس از آن كه عدّه اى از مسلمانان [پاكباخته و خالص نظير حمزه سيدالشهدا] به شهادت رسيدند و من از اينكه به فيض شهادت نايل نشده بودم ناراحت شدم به من نفرمودى: تو را به شهادت بشارت مى دهم و تو سرانجام شهيد خواهى شد؟ حضرت فرمود: آنچه گفتم صحيح است [و تحقّق خواهد يافت] و لكن بگو بدانم در آن لحظه چگونه صبر و تحمّل خواهى كرد؟ عرض كردم: چنين موردى از موارد صبر نيست؛ بلكه بشارت محسوب مى شود و جاى شكر دارد [شهادت نعمت است نه مصيبت] سپس حضرت فرمود: «يَا عَلِيُّ إِنَّ الْقَوْمَ سَيُفْتَنُونَ بِأَمْوَالِهِمْ، وَ يَمُنُّونَ بِدِينِهِمْ عَلَى رَبِّهِمْ، وَ يَتَمَنَّوْنَ رَحْمَتَهُ، وَ يَأْمَنُونَ سَطْوَتَهُ، وَ يَسْتَحِلُّونَ حَرَامَهُ بِالشُّبُهَاتِ الْكَاذِبَةِ، وَ الاَهْوَاءِ السَّاهِيَةِ»؛ (على جان! اين مردم بعد از من به وسيله اموال و ثروتشان آزمايش مى شوند، و ديندار بودن را منّتى بر خدا قرار مى دهند و با اين حال انتظار رحمتش را دارند، و از قدرت و خشمش خود را در امان مى بينند. محرّمات الهى را به وسيله شبهات دروغين و غير واقعى و هوس هاى غفلت زا حلال مى شمرند).
حضرت رسول پس از بيان مطلب كلّى و اجمالى در مورد فتنه هاى آخرالزمان، به سه مصداق در مورد آن به صورت خاص اشاره مى كند. توجّه فرماييد:
1. «فَيَسْتَحِلُّونَ الْخَمْرَ بِالنَّبِيذِ»؛ (با نام نبيذ به شرابخوارى آلوده مى شوند). زمانى كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و مسلمانان از مكّه به مدينه هجرت كردند، آب مدينه كه سنگين تر از آب مكّه بود با دستگاه گوارشى آنها سازگار نبود و آنها را اذيت مى كرد. حضرت براى رفع اين مشكل، دستور داد در هر ظرف بزرگ آبى چند عدد خرما بيندازند به گونه اى كه آب مضاف نشود. سپس از آن آب براى نوشيدن و ديگر مصارف استفاده كنند، و با اين كار سنگينى آب مدينه از بين مي رفت. امّا عدّه اى، از اين چاره جويى مثبت حضرت رسول(ص) سوء استفاده كرده و مقدار زيادى خرما در آب ريختند كه پس از مدّتى تبديل به شراب شد و آن را به عنوان نبيذ خوردند. حضرت رسول(ص) در حيات خويش پيش بينى كرد كه مسلمانان بعد از وى گرفتار چنين كلاه شرعى منفى و ناپسندى شوند و در قالب نبيذ و مانند آن، آلوده شرابخوارى شوند.
2. «وَ السُّحْتَ بِالْهَدِيَّةِ»؛ (و رشوه را به نام هديه حلال خواهند شمرد). اكنون در گوشه و كنار جامعه با اين پديده شوم مواجه هستيم، كه برخى از افراد ضعيف الايمان رشوه خوار يا رشوه دهنده، در پوشش «هديه»، «كادو»، «زيرميزى»، «حقّ و حساب» و مانند آن، آلوده اين گناه بزرگ مى شوند. اشعث بن قيس(3) منافق در عصر حضرت علي(عليه السلام) از اين نمونه افراد بود.
3. «وَ الرِّبَا بِالْبَيْعِ»؛ (و در پوشش بيع به رباخوارى مى پردازند). براى رهايى از ربا و در عين حال به دست آوردن سود مناسب، گاه مى توان از حيله مثبت استفاده كرد. مثلاً شما مى خواهيد مبلغ 10 ميليون تومان وام به كسى بدهيد كه بعد از دو سال به شما بازگرداند و در عين حال ارزش پولتان حفظ شود. اگر 10 ميليون بدهيد و 12 ميليون بگيريد ربا و حرام است امّا مى توانيد معادل 10 ميليون سكّه طلا به طرف مقابل بدهيد و بعد از دو سال همان مقدار سكّه از او بگيريد. به اين طريق ارزش پولتان بعد از دو سال حفظ شده و آلوده به رباخوارى هم نشده ايد. اين حيله مثبت است. امّا آنچه كه در ميان بعضى مرسوم است كه 10 ميليون تومان به ضميمه يك قوطى كبريت مى دهند و بعد از مدّتى 12 ميليون مى گيرند و دو ميليون را ارزش قوطى كبريت حساب مى كنند همان رباخوارى در پوشش بيع است و جزء حيله هاى شرعى منفى و ناصحيح محسوب مى شود. چرا كه يكى از شرايط معامله جدّى بودن آن است و در اين جا قصد جدّى وجود ندارد و در هيچ جاى عالَم يك قوطى كبريت به دو ميليون تومان خريد و فروش نمى شود. بنابراين، اگر چاره جويى در مسير حقّ و به صورت جدّى باشد اشكال ندارد، امّا آنچه به منظور باطل كردن حقّ و حقّ جلوه دادن باطل و به صورت صحنه سازى و ظاهرسازى است، جايز نيست.(4)