آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در بسیاری از آیات قرآن، به خشم و غضب الهی اشاره می شود، به ویژه خشم خداوند نسبت به «بنی اسرائیل». به یقیین غضب به معنى هيجان درونى توأم با انتقام جويى، برای خداوند مفهومى ندارد. زیرا او فراتر از جسمانیت و تغییر و تغیّر است. از این رو، مفسران غضب الهى را به كيفر عادلانه گنهكاران تفسير كرده اند. امام باقر(ع) می فرماید: «منظور از غضب خداوند متعال، عقاب و كيفر او است. كسى كه گمان كند چيزى خداوند را دگرگون مى سازد [و تغيير حالت مى دهد] كافر شده است».

در بسيارى از آيات قرآن سخن از غضب و سخط الهى به ميان آمده است، مخصوصاً درباره بنى اسرائيل كه در آيات زيادى اشاره به غضب الهى نسبت به آنها، بلكه غضب بعد از غضب آمده است، تا آنجا كه «مغضوب عليهم» در سوره حمد، از سوى جمعى از مفسران، به گنهكاران «بنى اسرائيل»، كه نه تنها در گذشته، بلكه در عصر و زمان ما نيز چهره تاريخ بشريت را سياه كرده اند، تفسير شده است. بى شك غضب به معنى هيجان درونى توأم با حس انتقام جويى در مورد خداوند كه بالاتر از جسم و جسمانيت و تغيير و دگرگونى است مفهومى ندارد، همان گونه كه انتقام جويى به معنى فرو نشاندن سوز دل و به اصطلاح تشفى قلب با اذيت و آزار دشمن درباره ذات پاك الهى نيز نامفهوم است. لذا مفسران غضب الهى را به معنى كيفر عادلانه او در مورد گنهكاران در دنيا و آخرت تفسير كرده اند. «راغب» در كتاب «مفردات» با صراحت مى گويد: هنگامى كه غضب به عنوان يكى از اوصاف الهى ذكر شود مراد از آن فقط انتقام [و مجازات] است.
در احاديث اسلامى نيز به اين معنى اشاره شده است؛ از امام باقر(عليه السلام) سؤال شد كه غضب خداوند چيست؟ فرمود: «غضب اللّه تَعالى عِقابُهُ. يا عَمرو!(1)مَنْ ظَنَّ اَنَّ اللّهَ يُغَيِّرُهُ شَىْءٌ فَقَدْ كَفَرَ»(2)؛ (منظور از غضب خداوند متعال، عقاب و كيفر او است. اى عمرو! كسى كه گمان كند چيزى خداوند را دگرگون مى سازد [و تغيير حالت مى دهد] كافر شده است). در حديثى از امام صادق(عليه السلام) آمده است كه: خشم خدا، كيفر او است همان گونه كه رضاى او ثواب او است. (نه اين كه در ذات خداوند به هنگام خشم و رضا تغيير و دگرگونى حاصل شود. زیرا كه اين از صفات ممكنات است).
كوتاه سخن اينكه آيات و رواياتى كه سخن از غضب و سخط خدا مى گويد، ارتباطى با خشم و غضب مخلوقين ندارد، بلكه كيفرهايى است عادلانه كه براى تربيت انسان ها مقرر شده است.(3)