آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

هدف امام علي(ع) از به دست گرفتن حکومت همچنان که گفته های مورخین گواه آن است، حفظ اصول و ارزش های اسلامی بود؛ ارزش هایی که در زمان حکومت خلفای پیشین به دلیل افکار جاهلی به فراموشی سپرده شد. لذا هنگامی که مردم دست بیعت به سوی امام(ع) دراز کردند در ابتدا مخالفت کرد؛ چراکه می دانست حکومت حق و عدالت بر مردمى كه عادت به ظلم و ستم كرده اند، بسيار مشكل است و با مخالفت هاى شديد سران دنياپرست روبرو خواهد شد؛ ولى پس از تمام شدن حجّت مسئوليت را پذيرفت.

بى شك، بيعت با امام علي(عليه السلام) - به گفته همه مورّخان - پرشورترين و مردمى ترين بيعت بود؛ چرا كه بيعت در «سقيفه» از چند نفر تجاوز نمى كرد و بيعت با «عمر» طبق سفارش خليفه اوّل بود و بيعت با «عثمان» ناشى از رأى سه نفر از شوراى شش نفرى بود؛ در حالى كه بيعت با امام علي(عليه السلام) از آغاز به صورت گروهى انجام شد و از متن توده مردم برخاست و مردم همه يك صدا گرد او را گرفته و با او بيعت كردند؛ در حالى كه امام(عليه السلام) به خاطر شرايط بسيار سخت جامعه اسلامى - كه از سوء مديريّت خلفاى پيشين سرچشمه گرفته بود - از قبول آن اكراه داشت.

مورّخ معروف، «ابن اثير» در «كامل» در اين زمينه چنين مى گويد: «هنگامى كه مصريان كه در شورش بر ضدّ عثمان، نقش اصلى را داشتند بعد از واقعه قتل عثمان به مردم مدينه اصرار كردند كه بايد حتماً خليفه اى براى مسلمين تعيين گردد، مردم به سوى امام علي(عليه السلام) هجوم آوردند و گفتند: آمده ايم با تو بيعت كنيم؛ مى بينى كه چه بر سر اسلام و مسلمين آمده است. امام على(عليه السلام) فرمود: مرا رها كنيد! و به دنبال ديگرى برويد. چرا كه ما به سوى چيزى مى رويم كه چهره ها و رنگ هاى مختلف دارد و دل ها و عقل ها بر آن استقرار نمى يابد [مسئله اى است بسيار پيچيده و غامض]. مردم گفتند: تو را به خدا سوگند مى دهيم! مگر نمى بينى در چه شرايطى قرار داريم؟ مگر اسلام را [تنها] نمى بينى؟ مگر آشوب و فتنه ها را مشاهده نمى كنى؟ مگر از خدا نمى ترسى؟، فرمود: من پاسخ شما را گفتم و بدانيد اگر من پيشنهاد شما را اجابت كنم [به سنّت هاى غلط پيشين تن نمى دهم و] شما را به راهى مى برم كه مى دانم [عين حقّ و عدالت است] و اگر مرا رها كنيد من فردى مانند شما خواهم بود [و مسئوليّتى بيش از مسئوليّت يك نفر ندارم]». سپس ابن اثير بيعت عامّه مردم با امام علي(عليه السلام) را به طور مشروح، شرح مى دهد.(1)

به يقين - همان گونه كه عبارت هاى فوق گواهى مى دهد - امام علي(عليه السلام) مى دانست كه حكومت حق و عدالت بر مردمى كه عادت به ظلم و ستم كرده اند، بسيار مشكل است و با مخالفت هاى شديد سران دنياپرست روبرو خواهد شد؛ ولى با اين همه مى دانست حفظ اصول، هرچند به قيمت مخالفت ها، كارشكنى ها و سرانجام شهادتش تمام شود، كار بسيار پرارزشى است.

هدف امام حكومت كردن به هر قيمت نبود؛ بلكه حكومت را براى حفظ اصول و ارزش ها لازم مى دانست، هرچند موقعيّت و حتّى جان او در اين راه قربانى شود و البتّه درك اين واقعيت براى كسانى كه با فرهنگ انبياء و اولياء آشنا نيستند، آسان نيست.

«ابن ابى الحديد» در اينجا جمله جالبى از بعضى انديشمندان نقل كرده است كه گفته اند: «سياست على(عليه السلام) را اگر انسان منصف، با دقّت بررسى كند و نسبت به شرايطى كه او و يارانش گرفتار آن بودند آن را بسنجد، مى بيند كه اين سياست واقعاً يك معجزه بود».(2)،(3)