آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) به همگان هشدار مى دهد كه اين ديدار كننده به سراغ همه شما مى آيد و كماندارى است كه همه را نشانه مى رود و هماورد و حريفى است كه نيرومندترين انسانها در مقابله با او ناتوانند. او مى آيد همه چيز را بر هم مى ريزد، بساط عيش و نوش را بر مى چيند و انسان را با خود مى برد. شما در دامهای او گرفتارید و مورد هدف تیرهایش می باشید و عظمت و هیبتش بر شما سایه افکنده است، او با تمام مشکلات و بیماریها و سختی های جان دادن می آید تا این شربت ناگوار را به شما بچشاند.

امام علی(علیه السلام) در این خطبه با ذكر شش وصف براى مرگ، حقيقت آن را براى همگان روشن مى سازد. همان مرگى كه گريزى از آن نيست و هركس سرانجام با آن ملاقات مى كند، مى فرمايد: (مرگ ويران كننده لذات شماست و خواسته هاى دل شما را تيره و تار مى سازد، و منزلگاه هاى سفرتان را دور مى سازد [و از رسيدن به اهداف باز مى دارد] ديدار كننده اى است كه هرگز دوست داشتنى نيست، و حريفى است شكست ناپذير، و جنايتكارى است غير قابل تعقيب)؛ «فَإِنَّ الْمَوْتَ هَادِمُ لَذَّاتِكُمْ، وَ مُكَدِّرُ شَهَوَاتِكُمْ، وَ مُبَاعِدُ طِيَّاتِكُمْ(1)، زَائِرٌ غَيْرُ مَحْبُوب، وَ قِرْنٌ(2)غَيْرُ مَغْلُوب، وَ وَاتِرٌ(3)غَيْرُ مَطْلُوب». به اين ترتيب امام(عليه السلام) به همگان هشدار مى دهد كه اين ديدار كننده به سراغ همه شما مى آيد و كماندارى است كه همه را نشانه مى رود و هماورد و حريفى است كه نيرومندترين انسانها در مقابله با او ناتوانند. او مى آيد همه چيز را بر هم مى ريزد، بساط عيش و نوش را بر مى چيند و تمام برنامه هاى لذت بخش را نيمه تمام مى گذارد و انسان را با خود مى برد، و از همه مهم تر آنكه هيچ زمان و مكانى را به رسميّت نمى شناسد.
اين تعبيرات گويا و پرمعنا به راستى تكان دهنده و بيدارگر است. غافلان را بيدار و مستان را هوشيار مى سازد. همچنین در ادامه به شش ويژگى ديگر درباره مرگ پرداخته و گفتار پيشين را كامل تر مى سازد و مى فرمايد: (دامهايش بر دست و پاى شما افتاده [و به صورت بيماريها و حوادث دردناك ظاهر شده] و مصائب و مشكلاتش سراسر وجود شما را احاطه كرده [و از لابه لاى آنها چنگ و دندان نشان مى دهد]، تيرهايش شما را هدف قرار داده [و هر لحظه ممكن است به سوى شما پرتاب شود] و هيبت و صولت آن بر شما عظيم است و تجاوزش پى در پى بر شما وارد مى گردد [و هر لحظه گرگ اجل يكايك از اين گله مى برد])؛ «قَدْ أَعْلَقَتْكُمْ حَبَائِلُهُ، وَ تَكَنَّفَتْكُمْ(4)غَوَائِلُهُ(5)، وَ أَقْصَدَتْكُمْ مَعَابِلُهُ(6)وَ عَظُمَتْ فِيكُمْ سَطْوَتُهُ وَ تَتَابَعَتْ عَلَيْكُمْ عَدْوَتُهُ(7)، وَ قَلَّتْ عَنْكُمْ نَبْوَتُهُ(8)».
امام(عليه السلام) در اين تعبيرات پرمعنا گاه مرگ را به صيّادى تشبيه كرده كه براى همه انسانها دام گسترده است، و گاه به تيراندازى كه تيرهايش به خطا نمى رود، يا شمشيرزنى كه شمشيرش كارگر است. در واقع انسان در هر چيز شك و ترديد كند در مرگ و پايان زندگى ترديد نخواهد كرد. قوى ترين قهرمانان جهان در برابر آن زانو مى زنند و هوشمندترين انسانها در دام آن گرفتار مى شوند و همين بس كه انبيا و اولياى الهى نيز از آن مستثنا نشدند و به فرموده قرآن: «كُلُّ نَفْس ذَائِقَةُ الْمَوْتِ».(9)
سپس امام(عليه السلام) به هفت نكته ديگر درباره حملات مرگ به انسانها و ناتوانى انسان در برابر آن اشاره كرده، مى فرمايد: (نزديك است سايه هاى تاريك مرگ شما را بپوشاند، و شدّت بيماريش شما را فرا گيرد، و ظلمت شديد آسيبهاى آن بر شما مسلّط شود، و تاريكى سكرات مرگ بر شما چيره گردد، و دردهاى جانكاه خروج روح از بدن بر شما عارض گردد [و به سرعت به سراغ شما آيد] و پرده هاى تاريك آن بر شما فرو افتد، و شربت ناگوار مرگ بر شما چشانده شود)؛ «فَيُوشِكُ أَنْ تَغْشَاكُمْ دَواجِي(10)ظُلَلِهِ(11)وَ احْتِدَامُ(12)عِلَلِهِ، وَ حَنَادِسُ(13) غَمَرَاتِهِ(14)، وَ غَوَاشِي سَكَرَاتِهِ، وَ أَلِيمُ إِرْهَاقِهِ(15)، وَ دُجُوُّ(16)أَطْبَاقِهِ(17)، وَ جُشُوبَةُ(18)مَذَاقِهِ».
امام(عليه السلام) در اين هفت جمله با تعبيرات مختلف لحظات وحشتناك آخر عمر را به دقيق ترين وجه بيان فرموده است؛ آنگاه مخاطبان خود را در برابر نزول ناگهانى مرگ هشدار مى دهد كه به هوش باشند مرگ هميشه با مقدمات طولانى و بيماريهاى مزمن روى نمى دهد، بلكه بسيار مى شود كه در يك لحظه همه چيز پايان مى يابد، مى فرمايد: (گويى ناگهان مرگ بر شما وارد مى شود و با ورود خود، شما را حتّى از سخنان آهسته و در گوشى، ساكت مى سازد. اهل مجلستان را پراكنده مى كند. آثارتان را محو و خانه هايتان را بى صاحب مى سازد. وارثان شما را بر مى انگيزد تا اموالتان را در ميان خود تقسيم كنند)؛ «فَكَأَنْ قَدْ أَتَاكُمْ بَغْتَةً فَأَسْكَتَ نَجِيَّكُمْ(19)، وَ فَرَّقَ نَدِيَّكُمْ(20)، وَ عَفَّى(21)آثَارَكُمْ، وَ عَطَّلَ دِيَارَكُمْ، وَ بَعَثَ وُرَّاثَكُمْ، يَقْتَسِمُونَ تُرَاثَكُمْ».
مرگ ناگهانى كه هميشه و در هر زمان بوده و در عصر و زمان ما به عللى بيشتر شده است از تمام انواع مرگها عبرت انگيزتر است، زيرا صغير و كبير نمى شناسد و انسان در هر حالى كه باشد ممكن است به سراغ او آيد.(22)