آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در مورد «زهد» در دنيا مى فرمايد: «قلوبتان را از دنيا خارج كنيد، پيش از آنكه بدنهايتان از آن خارج شود». ایشان با این تعبير لطیف، بر ناپايدارى اين جهان و لزوم دل نبستن به آن هشدار می دهند؛ چرا كه وابستگی به دنيا سرچشمه همه گناهان است. باید توجه داشت که این دنیا سرای امتحان است و جايگاه جاودانه انسان سراى آخرت است. به همین دلیل هنگام کوچ او به سوی سرای جاوید، دنیا پرستان می گویند: «چه گذاشت؟» و فرشتگان می گویند: «چه آورد؟».

امام علی(عليه السلام) در بخشی از خطبه 203 در مورد زهد در دنيا مى فرمايد: (قلوبتان را از دنيا خارج كنيد پيش از آنكه بدنهايتان از آن خارج شود)؛ «وَ أَخْرِجُوا مِنَ الدُّنْيَا قُلُوبَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَخْرُجَ مِنْهَا أَبْدَانُكُمْ». خارج ساختن قلوب، كنايه لطيفى از ترك تعلّقات دنيوى و وابستگيها به زرق و برق دنياست و تعبير «مِنْ قَبْلِ أَنْ تَخْرُجَ...» هشدارى است بر ناپايدارى اين جهان؛ يعنى به هوش باشيد به زودى بدنها به خاك سپرده مى شود، بكوشيد پيش از آن، دلها را از اين جهان خارج سازيد، چرا كه حبّ دنيا سرچشمه همه گناهان است. بديهى است منظور از اين سخن اين نيست كه مسلمانان از نيازهاى زندگى بى بهره باشند و يا جوامع اسلامى از نظر پيشرفتهاى اقتصادى از ديگران عقب بمانند و نيازمند به نان شوند؛ بلكه منظور وابستگى شديدى است كه انسان را وادار به هرگونه قانون شكنى مى كند، لذا بعضى از شارحان نهج البلاغه اين جمله را اشاره به ترك اموال حرام دانسته اند. سپس مى فرمايد: (چرا كه شما در دنيا آزمايش مى شويد و براى غير آن، آفريده شده ايد)؛ «فَفِيهَا اخْتُبِرْتُمْ، وَ لِغَيْرِهَا خُلِقْتُمْ».
اين دو جمله كوتاه همه چيز را روشن مى سازد و توجّه به آن، مسير زندگى سعادت بخش انسانها را نشان مى دهد، آرى دنيا سراى امتحان است و جايگاه جاودانه انسان سراى آخرت است. قرآن مجيد مى گويد: «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لاَ يُفْتَنُونَ * وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ»(1)؛ (آيا مردم چنين پنداشته اند كه چون بگويند: ايمان آورده ايم، آنها به حال خود رها مى شوند و آزمايش نخواهند شد * ما کسانى را که پیش از آنان بودند آزمودیم). بنابراين آزمايش هاى الهى كه وسيله تكامل و پرورش انسانهاست امرى قطعى و اجتناب ناپذير و به تعبير ديگر از اهداف آفرينش انسان است كه استثنايى در آن وجود ندارد و همه بايد شب و روز، در خلوت و جلوت، جوانى و پيرى در انتظار اين آزمونها باشند.
حضرت، در ادامه اين سخن به نكته مهم ديگرى اشاره کرده و مى فرمايد: (هنگامى كه انسان مى ميرد، مردم مى گويند: چه چيز باقى گذاشت؟ ولى فرشتگان مى گويند: چه چيز پيش از خود فرستاد؟)؛ «إِنَّ الْمَرْءَ إِذَا هَلَكَ قَالَ النَّاسُ: مَا تَرَكَ؟ وَ قَالَتِ الْمَلاَئِكَةُ: مَا قَدَّمَ؟». منظور از ناس در اينجا دنياپرستان هستند كه هميشه سؤالشان از مال و اموال و ثروتهاى افرادى است كه مى ميرند، در حالى كه رابطه آنان با آن اموال به كلّى بريده شده و فقط فرداى قيامت بايد در مقابل اين درآمدها پاسخگو باشند و جالب اينكه نقطه مقابل آنها را فرشتگان الهى قرار داده است كه تمام توجّه آنها به مسائل معنوى و الهى است.(2)