آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در نامه خود به «زیاد بن ابیه» با توصیه به پرهیز از تکبر و لزوم تواضع می فرماید: «آيا اميد دارى كه خداوند پاداش متواضعان را به تو دهد در حالى كه نزد او از متكبران باشى؟ و [بدان] انسان تنها به آنچه از پيش فرستاده جزا داده مى شود و بر آنچه قبلا براى خود ذخيره كرده وارد مى گردد».

از صدر نامه 21 «نهج البلاغه» كه در كتاب «انساب الاشراف» بلاذرى آمده، - و سید رضی این قسمت نامه را ذکر نکرده است - استفاده مى شود كه افرادى به امام علي(عليه السلام) خبر داده بودند كه «زياد ابن ابیه» (جانشین فرماندار بصره) مرتكب كارهاى خلافى مى شود از جمله اينكه در برخورد با افراد، متكبّرانه برخورد مى كند. امام(عليه السلام) در بخشی از اين نامه، به این نقطه ضعف او - كه همان تكبّر در برابر ارباب رجوع و مستضعفان است - اشاره كرده و مى فرمايد: (آيا تو اميد دارى كه خداوند پاداش متواضعان را به تو دهد در حالى كه نزد او از متكبّران باشى؟)؛ «أَتَرْجُو أَنْ يُعْطِيَكَ اللهُ أَجْرَ الْمُتَوَاضِعِينَ وَ أَنْتَ عِنْدَهُ مِنَ الْمُتَكَبِّرِينَ!». به يقين كسى كه اميد به پاداش گروهى از مؤمنان دارد بايد همانند آنها عمل كند و تناقض در رفتار و خواست درونى خود نداشته باشد. اين درست به آن مى ماند كه شخص كشاورزى اميد به برداشت محصول فراوان از زمين زراعتى خود داشته باشد در حالى كه نه بذرى افشانده و نه آبيارى كرده است.
امام(عليه السلام) در واقع روى نقطه بسيار حساسى در اينجا انگشت گذارده است كه به تعبير خود آن حضرت در حديثى كه در «غرر الحكم» از وى نقل شده: «اِحْذَرِ الْكِبْرَ فَإنَّهُ رَأسُ الطُّغْيانِ وَ مَعْصِيَةُ الرَّحْمنِ»(1)؛ (از كبر بپرهيز؛ زيرا سرچشمه طغيان ها و معاصى الهى است) اشاره دارد. به تعبير ديگر از همان حضرت: «أَقْبَحُ الْخُلُقِ التَّكَبُّرُ»(2)؛ (زشت ترين اخلاق، تكبّر است). در تعبير ديگرى از امام باقر و امام صادق(عليهما السلام) مى خوانيم: «لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ مَنْ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ كِبْرٍ»(3)؛ (كسى كه در قلبش به اندازه دانه خردلى از كبر باشد، هرگز داخل در بهشت نخواهد شد).
در پایان امام(عليه السلام)، نامه را با بيان قاعده اى كلى به پايان مى برد و مى فرمايد: «وَ إِنَّمَا الْمَرْءُ مَجْزِيٌّ بِمَا أَسْلَفَ وَ قَادِمٌ عَلَى مَا قَدَّمَ، وَ السَّلاَمُ»؛ (و [بدان] انسان تنها به آنچه از پيش فرستاده جزا داده مى شود و بر آنچه قبلا براى خود ذخيره كرده وارد مى گردد، والسلام).(4)