آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مسئله «احباط» و «تكفير»، و به تعبير ديگر بر باد رفتن اعمال نيك يا جبران اعمال سوء با توبه و اطاعت در «قرآن» مطرح شده است. از منظر قرآن برخی اعمال انسان، می تواند اعمال نیک را از بین ببرد، آنجا كه می فرماید: «اگر مشرك شوند، آنچه از اعمال نيك انجام داده اند، نابود مى گردد» و برخي از اعمال انسان هست كه مي تواند گناهان او را بپوشاند، آنجا كه مي فرمايد: «كسانى كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند گناهان آنها را مى پوشانيم [و مى بخشيم]». البته اين به آن معنا نيست كه در قيامت اگر سيّئات بيشتر بود، حسنات ناديده گرفته شود، که اين نوع احباط و تكفير با آيات قرآن سازگار نیست.

در بخشی از خطبه 192 «نهج البلاغه» آمده است كه «ابليس» عبادات شش هزار ساله خود را به سبب يك ساعت تكبّر بر باد داد.مسئله «احباط» و «تكفير»، و به تعبير ديگر بر باد رفتن اعمال نيك يا جبران اعمال سوء با توبه و اطاعت، از مسائل مهمى است كه در ميان متكلمان و مفسران و ارباب حديث مورد بحث و گفتگوست.
از آيات قرآن به خوبى استفاده مى شود كه بعضى از اعمالِ سوء، آن قدر اهمّيّت دارد كه مى تواند آثار اعمال نيك را از بين ببرد، از جمله كفر به خداوند و پيامبر(صلى الله عليه وآله) و روز معاد است كه در آيه 88 سوره «انعام» مى خوانيم: «وَ لَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ مَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ»؛ (و اگر مشرك شوند، آنچه [از اعمال نيك] انجام داده اند، نابود مى گردد [و نتيجه اى عايد آنها نمى شود])، و در آيه 147 سوره «اعراف» مى فرمايد: «وَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَ لِقَاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ»؛ (و كسانى كه آيات ما، و ديدار آخرت را تكذيب [و انكار] كنند اعمالشان نابود مى گردد).
در مورد تكفير نيز قرآن مجيد در آيه 7 سوره «عنكبوت» مى فرمايد: «وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ»؛ (كسانى كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند گناهان آنها را مى پوشانيم [و مى بخشيم]). البتّه اين به آن معنا نيست كه روز قيامت مجموعه حسنات و سيّئات را در برابر هم قرار دهند، اگر حسنات بيشتر بود، سيّئات مورد نظر قرار نگيرد و اگر سيّئات بيشتر بود، حسنات به طور كلى ناديده گرفته شود، اين نوع احباط و تكفير مورد قبول نيست و با آيات قرآن نيز نمى سازد. در آيه 7 و 8 سوره «زلزال» مى خوانيم: «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ»؛ (هر كس به مقدار ذرّه اى كار نيك انجام دهد آن را مى بيند و هر كس به اندازه ذرّه اى كار بد انجام دهد آن را خواهد ديد).
كوتاه سخن اينكه هر يك از كار نيك و بد اثر خاص خود را عند الله در قيامت خواهد داشت؛ ولى اين مطلب استثنائاتى دارد كه بعضى از كارهاى نيك، خطاها را مى پوشانند و بعضى از كارهاى زشت، حسنات را از ميان مى برند.(1)،(2)