آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

زبان عضو کوچک و ظاهرا ساده ای از بدن است که هم از نظر جسمی و هم از نظر معنوی مسئولیت های بزرگی به عهده دارد. سخن گفتن و کمک به جویدن و بلعیدن غذا بخشی از وظایف ظاهری و جسمی زبان است؛ اما از نظر برنامه های معنوی و اخلاقی، بهترین عبادات مانند نماز، تلاوت قرآن و ... با زبان انجام می شود؛ این در حالی است که گناهان کبیره بسیاری با زبان انجام می گیرد و می توان گفت: زبان، خطرناک ترین وسیله برای گناه است؛ زیرا در هر شرایطی در اختیار انسان قرار دارد. به همين دليل نخستين گام در اصلاح خويش، اصلاح زبان است و پيمودن مراحل قرّب به خدا از مسير اصلاح زبان مى گذرد.

زبان، يك قطعه گوشت ساده اي است كه هم از نظر ظاهر و هم از نظر باطن، مسئوليت هاى بزرگى به عهده دارد. اگر اندكى در سخن گفتن افراد دقيق شويم، مى بينيم زبان با سرعت عجيبى در دهان گردش مى كند و با شتاب، مقاطع حروف را مشخص مى كند و باز با سرعت شگفت آورى كلمات و جمله ها را مى سازد و هرگز خسته نمى شود! اگر كمى مسير حركت خود را اشتباه كند، كلمات مهمل و گاه خنده آور ايجاد مى شود!
و نيز به هنگام غذاخوردن با سرعت و دقت بى نظيرى لقمه غذا را به زير دندان ها مى فرستد و خود را به عقب مى كشد تا غذا در زير چكش هاى دندان نرم شود. اگر در هفته، يا ماه و سال يك بار در اين كار دقيق اشتباه كند و لاى دندان ها بماند، چنان ضربه اى مى خورد كه خون از آن جارى مى شود و مى گوييم: «زبان مان را گاز گرفتيم».
كار مهم ديگر او جمع كردن غذاهاى جويده و فرستادن آن به درون حلق است كه اگر زبان نبود، بلعيدن آب و غذا كار بسيار مشكل و پيچيده اى بود؛ اين از نظر ظاهر.
و اما از نظر برنامه هاى معنوى و اخلاقى باز هم نقش زبان، بسيار مهم است؛ چرا كه ساده ترين وسيله عبادت و مهم ترين وسيله گناه است؛ بهترين عبادات (نماز، تلاوت قرآن، تعليم و تربيت، امر به معروف و نهى از منكر و ...) با زبان انجام مى شود؛ همان گونه كه حدود سى گناه كبيره (غيبت، تهمت، آزار مؤمن، حكم به باطل، ايجاد فساد و اختلاف و ...) با زبان انجام مى گيرد.
زبان، خطرناك ترين وسيله گناه است؛ زيرا در هر زمان و مكان و در هر شرايط بدون هيچ هزينه اى در اختيار انسان قرار دارد؛ از آن بدتر اينكه گناهان زبان بر اثر كثرت و وسعت، غالباً قُبح و زشتى خود را در ميان مردم از دست داده است؛ به همين دليل نخستين گام در اصلاح خويش، اصلاح زبان است و پيمودن مراحل قرّب به خدا از مسير اصلاح زبان مى گذرد. براى نجات از گناهان زبان، دو راه مهم وجود دارد كه امام(عليه السلام) در بخشی از خطبه 176 «نهج البلاغه» به آن اشاره فرموده است:
نخست، كم سخن گفتن و از كلام اضافی و غیر لازم پرهيز نمودن كه يك وسيله مهم براى بركنار ماندن از آفات زبان است.
ديگر اينكه، انسان هر سخنى مى خواهد بگويد، اوّل در آن بينديشد؛ سپس بر زبان جارى كند؛ به تعبير زيباى مولا امیرالمؤمنين(علیه السلام) زبانش در پشت قلبش باشد؛ نه همچون منافقانِ احمق كه قلبشان در پشت زبانشان قرار دارد. هرگاه به اين دو دستور مهم كه در سخنان امام(عليه السلام) در اين بخش از خطبه آمد، عمل كنيم به يقين از آفات زبان بركنار خواهيم بود.
سخن در اينجا بسيار است. مطلب را كوتاه مى كنيم و با حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه و آله) آن را پايان می دهيم. در اين حديث كه در كتاب «كافى» نقل شده امام صادق(عليه السلام) از پيغمبر اكرم(ص) چنين نقل مى كند: «يُعَذِّبُ اللهُ اللِّسَانَ بِعَذَابٍ لَا يُعَذِّبُ بِهِ شَيْئاً مِنَ الْجَوَارِحِ فَيَقُولُ أَيْ رَبِّ عَذَّبْتَنِي بِعَذَابٍ لَمْ تُعَذِّبْ بِهِ شَيْئاً فَيُقَالُ لَهُ خَرَجَتْ مِنْكَ كَلِمَةٌ فَبَلَغَتْ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا فَسُفِكَ بِهَا الدَّمُ الْحَرَامُ وَ انْتُهِبَ بِهَا الْمَالُ الْحَرَامُ وَ انْتُهِكَ بِهَا الْفَرْجُ الْحَرَامُ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَأُعَذِّبَنَّكَ بِعَذَابٍ لَا أُعَذِّبُ بِهِ شَيْئاً مِنْ جَوَارِحِكَ»(1)؛ (خداوند، زبان [گنهكار] را [در قيامت] كيفرى مى دهد كه هيچ يك از اعضاى بدن را آن گونه كيفر نمى دهد. او عرضه مى دارد: پروردگارا! چنان كيفرى به من دادى كه به هيچ يك از اعضا ندادى، به او گفته مى شود: سخنى از تو بيرون آمد و به شرق و غرب جهان رسيد و بر اثر آن، خون بى گناهان ريخته شد و اموال مردم غارت گشت و نواميس مردم بر باد رفت. به عزّت و جلالم سوگند! تو را چنان عذابى كنم كه هيچ يك از اعضاى دیگر را آن گونه عذاب نكنم).(2)