آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره حفظ «ایمان»، «اموال» و دفع «بلاها» می فرماید: «ايمانتان را با صدقه حفظ كنيد و اموالتان را با زكات و امواج بلا را با دعا كردن از خود دور كنيد»، صدقه سبب حفظ ايمان است و پرداخت آن پايه هاى ايمان را قوي مي كند و قرآن نيز انفاق را در كنار بذل جان قرار داده است. پرداخت زکات سبب حفظ اموال می شود؛ زیرا زكات، حق محرومان است و پرداخت آن سدی در برابر شورش آنها است، از نظر معنوى نيز شكي نيست كه خداوند بركات خود را از كسانى كه حقوق محرومان را نمى پردازند، می گیرد و بالاتر اين كه به فرموده امام صادق(ع) «هيچ مالى از بين نرفت جز به سبب ترك زكات». دعا نيز بلاي نازل شده را دفع مى كند و همچنين بلائى را كه نازل نشده است.

امام علي(عليه السلام) در حکمت 146 «نهج البلاغه» به آثار صدقه در راه خدا و اداى زكات و بركات دعا اشاره كرده مى فرمايد: (ايمانتان را با صدقه حفظ كنيد و اموالتان را با زكات، و امواج بلا را با دعا از خود دور كنيد)؛ «سُوسُوا إِيمَانَكُمْ بِالصَّدَقَةِ، وَ حَصِّنُوا أَمْوَالَكُمْ بِالزَّكَاةِ، وَ ادْفَعُوا أَمْوَاجَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ». «سوسوا» از ريشه «سياست» به معناى تدبير و حفظ و اصلاح است.
تأثير صدقه در حفظ ايمان از اين نظر است كه علاقه انسان به مال بيش از هر چيز است؛ بسيارند كسانى كه در اعمال و عبادات ظاهرى قهرمان ميدان اند؛ اما هنگامى كه پاى مسائل مالى به ميان مى آيد مى لنگند. به همين دليل پرداختن صدقه و چشم پوشى از مال مخصوصاً اگر به صورت عادت روزانه انسان درآيد در تقويت پايه هاى ايمان بسيار مؤثر است و شايد به دليل اهميت صدقات و انفاق در راه خداست كه قرآن مجيد، بذل مال را در كنار بذل جان قرار می دهد، و مى فرمايد: «إِنَّ اللهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ»(1)؛ (خداوند از مؤمنان، جان و مالشان را خريدارى كرده كه در برابرش بهشت براى آنان باشد).
در مورد حفظ اموال از طريق پرداخت زكات، هم از جنبه هاى ظاهرى قابل تفسير است، هم از جنبه هاى معنوى. از نظر ظاهر مى دانيم زكات حق محرومان است هنگامى كه قشر ضعيف جامعه از حقوق مسلم خود محروم شود كار به شورش ها و قيام ها بر ضد اغنيا مى كشد و اموال آنها به خطر مى افتد، قيام هاى كمونيستى در عصر ما گواه صادق اين مدعاست. در اعصار گذشته نيز كم و بيش اين معنا وجود داشته و شايد شورش زنجيان كه در نيمه دوم قرن سوم هجرى واقع شد و شخصى به نام «على بن محمد» در بصره ظهور كرد و گروهى از بردگان را كه در شرايط بسيار سختى در مزارع و باغات زندگى مى كردند و با خدمات طاقت فرسا با كمترين بهره مندى مشغول كار بودند گرد خود جمع كرد، نمونه اى از همين رخداد باشد.(2)
قرآن مجيد نيز اشاره پرمعنايى به اين معنا دارد؛ آنجا كه مى فرمايد: «وَ أَنفِقُوا فِى سَبِيلِ اللهِ وَ لَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ»(3)؛ (و در راه خدا انفاق كنيد و [با ترك انفاق] خود را به دست خود، به هلاكت نيفكنيد)، قرار گرفتن اين دو جمله پشت سر هم دليل بر ارتباط آنها با يكديگر است، يعنى اگر انفاق فى سبيل الله ترك شود ثروتمندان خودشان را با دست خود به هلاكت افكنده اند و سرانجام اكثريت محرومان به پا خاسته، قوانين را در هم شکسته و شورشى غير قابل كنترل ايجاد مى كنند.
از نظر معنوى نيز جاى ترديد نيست كه خداوند بركات خود را از كسانى كه حقوق محرومان را نمى پردازند، می گیرد. در کتاب «وسائل الشیعه» و در ابواب زکات حديثى از امام صادق(عليه السلام) نقل شده که می فرماید: «مَا ضَاعَ مَالٌ فِي بَرٍّ أوْ بَحْرٍ إِلَّا بِتَرْكِ الزَّكاةِ»(4)؛ (هيچ مالى در دريا و خشكى از بين نرفت جز به سبب ترك زكات).
در مورد جمله سوم يعنى رابطه دفع امواج بلا به وسيله دعا نيز روايات فراوانى داريم و پيش از روايات، قرآن مجيد مى فرمايد: «قُلْ مَا يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّى لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ»(5)؛ (بگو: پروردگارم براى شما ارزشى قائل نيست اگر دعاى شما نباشد).
در كتاب شريف «كافى» در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «إنّ الدُّعاءَ يَرُدُّ الْقَضاءَ وَ قَدْ نَزَلَ مِنَ السَّماءِ وَ قَدْ أُبْرِمَ إبْراماً»(6)؛ (دعا حوادث سخت را باز مى گرداند حتى اگر دستور آن از آسمان صادر و محكم و مبرم شده باشد). همچنین در همين كتاب از امام زين العابدين(عليه السلام) مى خوانيم: «الدُّعاءُ يَدْفَعُ الْبَلَاءَ النّازِلَ وَ مَا لَمْ يَنْزِلْ»(7)؛ (دعا بلايى را كه نازل شده است دفع مى كند و همچنين بلائى را كه نازل نشده است). البته استجابت دعا شرايطى دارد كه از جمله شرايط آن توبه و نهى از منكر و استفاده از غذاى حلال است.(8)،(9)