آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

یاد مرگ حقیقتی عبرت انگیز و بیدارگر در زندگی انسان است، از این رو پيامبر(ص) می فرماید: «با هوش ترين مؤمنان كسى است كه بيش از همه به ياد مرگ باشد». هم چنین امام علی(ع) می فرماید: «در آخرين روز دنيا و نخستين روز آخرت، اموال، فرزندان و اعمال در برابر انسان مجسم شده و از آنها می پرسد سهم من نزد شما چيست؟ اموال مى گويد: فقط به اندازه كفن، فرزندان مى گويند: ما تو را زير خاك دفن می کنیم، به اعمالش مى گويد: من نسبت به تو بى رغبت بودم، اكنون بهره من چیست؟ مى گويد: من در قبر و قيامت با تو هستم».

همه معلمانِ اخلاق و هاديان راه نجات، و از همه بالاتر قرآن مجيد براى بيدار كردن خفتگان، بر مسئله مرگ و پايان زندگى تكيه مى كنند و بارها يادآور مى شوند كه اين زندگى، جاودان نيست و به سرعت زوال مى يابد؛ كودكان ديروز جوانان امروز و جوانان امروز پيران فردا هستند و پيران فردا همچون برگ خزان با تندبادِ اَجل فرو مى ريزند و به صفوف گذشتگان مى پيوندند.
توجّه به اين حقيقت، راستى عبرت انگيز و بيدارگر است؛ بسيارى از مردم در عمل آن چنان هستند كه گويى زندگى جاويد دارند، حال آنكه به حيات خود تا يك ساعت ديگر نيز اطمينان ندارند. توجّه به اين نكته كافى است كه انسان را از مَركب غرور پياده كند و چشمان او را بر حقايق بگشايد و راه را به انسان نشان دهد.
ياد مرگ و پايان زندگى هنگامى اثربخش تر مى شود كه انسان در حادثه مرگ كاملا دقّت ورزد و امورى را كه مولاى ما اميرمؤمنان(عليه السلام) بر آن انگشت نهاده را بررسى كند، جدا شدن از عزيزان، فاصله گرفتن از ثروت ها، كاخ ها و مقام ها، بيگانه شدن از همه دوستان و فرود آمدن در وادى خاموشان و پنهان شدن زير توده هاى خاك تيره و از همه مهم تر بسته شدن پرونده زندگى و عدم امكان جبران خطاهاى گذشته، همه اينها به راستى بهترين واعظ و اندرزگوست. به همين دليل پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديث معروفی مى فرمایند: «إنّ أَكْيَسَ الْمُؤْمِنينَ، أَكْثَرُهُم ذِكْراً لِلْمَوْتِ وَ أَشَدُّهُمْ لَهُ اِسْتِعْدَاداً»(1)؛ (با هوش ترين مؤمنان كسى است كه بيش از همه به ياد مرگ باشد و بيش از همه آماده آن باشد).
هم چنین در حديث ديگرى از آن بزرگوار مى خوانيم: از آن حضرت پرسيدند: «هَلْ يَحْشُرُ مَعَ الشُّهَداءِ أَحَدٌ»؛ (آيا احدى از غير شهيدان با شهدا محشور مى شود؟) فرمود: «نَعَمْ مَنْ يَذْكُرُ الْمَوْتَ فِى الْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ عِشْرينَ مَرَّةً»(2)؛ (آرى كسى كه در شبانه روز، بيست بار به ياد مرگ بيفتد [و خود را با اعمال صالح و توبه از گناه آماده سازد]).
اين بحث را با حديث عبرت انگيزى از اميرمؤمنان علي(عليه السلام) پايان مى دهيم كه مى فرمايد: «انسان هنگامى كه در آخرين روز دنيا و نخستين روز آخرت قرار گيرد اموال و فرزندان و اعمال او در برابرش مجسّم مى شوند؛ نخست به اموالش مى نگرد و مى گويد: به خدا قسم من در جمع آورى تو حريص و بخيل بودم، حال بگو: سهم من نزد تو چيست؟ مى گويد: فقط به اندازه كفنت از من برگير و با خود ببر! سپس رو به فرزندانش مى كند و مى گويد: من شما را دوست مى داشتم و از هر جهت شما را حمايت مى كردم. بهره من نزد شما چيست؟ مى گويند: همين اندازه كه ما تو را به سوى قبر مى بريم و در زير خاك ها پنهان مى سازيم! سپس متوجّه عملش مى شود و به آن مى گويد: به خدا سوگند! من نسبت به تو [اعمال] بى رغبت بودم و تو بر من سنگين بودى، اكنون من چه بهره اى نزد تو دارم! مى گويد: من در قبر و قيامت با تو هستم».(3)،(4)