آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره آثار شوم «دنیاپرستی» می فرماید: «آن كس كه قلبش با محبت دنيا پيوند خورده سه چيز او را رها نخواهد كرد: اندوه دائم، حرص و آرزويى كه هيچ گاه به آن نخواهد رسيد». در واقع «دنياپرستى» همواره با غم و اندوهِ مستمر همراه است، زیرا انسانِ دنياپرست براى رسیدن به دنيا و حفظ آن به تلاش و گذشتن از موانع زيادى احتياج دارد. به همين دليل پيوسته غم و اندوهى وجود او را احاطه می کند. از سویی گرفتار حرص و آرزوهای نامعقول مي شود كه با هزارگونه بدبختى به دست مي آيد و آرامش انسان را بر هم مى زند.

حضرت علي(عليه السلام) در آخرين جمله حكيمانه از حکمت 228 «نهج البلاغه»، به آثار شوم «دنياپرستى» اشاره كرده مى فرمايد: (آن كس كه قلبش با محبت دنيا پيوند خورده سه چيز او را رها نخواهد كرد: اندوه دائم، حرصى كه هرگز او را ترك نمى كند و آرزويى كه هيچ گاه به آن نخواهد رسيد)؛ «وَ مَنْ لَهِجَ قَلْبُهُ بِحُبِّ الدُّنْيَا الْتَاطَ قَلْبُهُ مِنْهَا بِثَلَاثٍ هَمٍّ لَا يُغِبُّهُ وَ حِرْصٍ لَا يَتْرُكُهُ وَ أَمَلٍ لَا يُدْرِكُهُ». «لَهِجَ» از ماده «لَهَج» (بر وزن كرج) به معناى وابستگى و شيفتگى به چيزى است و «التاطَ» از ماده «التياط» به معناى چسبيدن است. در اين كلام حكيمانه امام(عليه السلام) رابطه حُبّ دنيا را با سه ثمره شوم بيان فرموده است:
نخست اين كه دنياپرستى همواره با غم و اندوهِ مستمر همراه است و چنان نيست كه يك روز اين غم و اندوه باشد و روز ديگر نباشد. (توجه داشته باشيد كه «غِبّ» به معناى يك روز در ميان است و «لا يغبّ» به معناى همواره و مستمر مى باشد). دليل آن روشن است: انسانِ دنياپرست براى به چنگ آوردن دنيا و همچنين براى حفظ آن به كوشش فراوان و گذشتن از موانع زيادى احتياج دارد كه عبور از همه آنها بسيار مشكل است. به همين دليل پيوسته غم و اندوهى وجود او را احاطه مى كند. آيا فلان بدهكار به موقع بدهى خود را مى پردازد؟ آيا قادر به اداى فلان دين به موقع هست؟ آيا فلان تجارت، سود مى كند يا با شكست مواجه مى شود؟ و آيا مزارع و باغات من با خشكسالى و آفت روبرو نمى شوند؟ و آيا فلان شريك به من خيانت نخواهد كرد؟ و امثال اينها كه همچون كابوسى دائماً روح او را مى فشارد.
دومين اثر شومِ دنياپرستى، حرص است. حرص به معناى زياده طلبىِ بى دليل و سير نشدن از مال و جاه دنياست. حرص به معناى اين كه:
هفت اقليم ار بگيرد پادشاه *** همچنان در بند اقليمى دگر
بديهى است چنين حرصى، آرامش را از انسان مى گيرد و شب و روز او را به خود مشغول مى كند.
بالاخره سومين پديده شوم آن، آرزوهاى طول و دراز است كه امام(عليه السلام) با جمله «لا يُدْرِكُهُ»؛ (آن را به دست نمى آورد) به آن اشاره فرموده، آرزوهايى كه گاه چند برابر عمر آدمى براى رسيدن به آن نيز كفايت نمى كند، آرزوهاى نامعقولى كه به چنگ آوردن آن هزارگونه بدبختى، ذلت و گرفتارى دارد و آرامش انسان را بر هم مى زند. خوشا به حال قناعت پيشگان كه نه آن اندوه بى پايان را دارند و نه آن حرص خطرناك شرربار و نه آرزوهاى طولانى كشنده.
در حديثى كه از فاطمه دختر امام حسين(عليه السلام) از پدرش از جدش رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل شده است كه: «الرَّغْبَةُ فِى الدُّنْيا تَكْثِرُ الْهَمَّ وَ الْحُزْنَ وَ الزُّهْدُ فِي الدُّنْيا يُرِيحُ الْقَلْبَ وَ الْبَدَنَ»(1)؛ (دنياپرستى، غم و اندوه انسان را زياد مى كند و زهد و قناعت در دنيا هم قلب را آرامش مى بخشد و هم بدن را). هم چنین آن حضرت در حديث پرمعناى ديگرى می فرماید: «أنَا زَعِيمٌ بِثَلاثٍ لِمَنْ أكَبَّ عَلَى الدُّنْيا: بِفَقْرٍ لَا غِناءَ لَهُ وَ بِشُغْلٍ لَا فَراغَ لَهُ وَ بِهَمٍّ وَ حُزْنٍ لَا انْقِطاعَ لَهُ»(2)؛ (من ضامنم كسى كه خود را بر دنيا بيفكند سه چيز را دريافت خواهد داشت: فقرى كه هرگز بى نيازى در آن نخواهد بود و گرفتارى كه هرگز فراغتى ندارد و غم و اندوهى كه هيچ گاه قطع نمى شود).(3)