آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

به بیان ایشان مراتب يقين از این قرار است: 1- «عِلْمُ الْيَقين»؛ مرحله اى است كه انسان از طريق استدلال به آن راه مى يابد. 2- «عَيْنُ الْيَقين»؛ انسان از طريق شهود به آن مى رسد گويى از دور با چشم خود انوار الهى را مشاهده مى كند و صحنه هاى قيامت را مى بيند. 3- «حَقُّ الْيَقِيْن»؛ مرحله نهايى در مراتب یقین آن است كه گويى نزديك مى شود و همه چيز را لمس مى كند، انوار الهى اطراف او را احاطه مى نمايد و نسيم روح بخش بهشتى، روح او را نوازش مى كند و آتش سوزان دوزخ بر تنش اثر مى گذارد.

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 114 نهج البلاغه مى فرمايد: (ما به خدا ايمان داريم همچون كسى كه اسرار نهانى را با چشم مشاهده مى كند، و در كنار آنچه درباره معاد و رستاخيز وعده داده شده، ايستاده و آگاهى دارد. ايمانى كه اخلاص آن، شرك را نفى مى كند و يقين آن، شك و ترديد را مى زدايد)؛ «وَ نُؤْمِنُ بِهِ إيمَانَ مَنْ عَايَنَ الْغُيُوبَ، وَ وَقَفَ عَلَى الْمَوْعُودِ، إيماناً نَفَى إخْلاَصُهُ الشِّرْكَ، وَ يَقِينُهُ الشَّكَّ».
اشاره به اين كه هنگامى كه حمد و ستايش الهى با شكرِ نعمت ها آميخته شد و انسان از بوته آزمايش ها سالم به در آمد، از وسوسه هاى نفس بركنار ماند، و هوس ها را تحت كنترل درآورده، از لغزش هاى خود به طور كامل استغفار نمود، مى تواند به مرحله كمال ايمان برسد، ايمانى در سر حدّ شهود، گويى خدا را با چشم دل مى بيند و بهشت و دوزخ و پاداش هاى نيكوكاران و كيفرهاى بدكاران را مشاهده مى كند ايمانى خالص از هرگونه شائبه شرك، و يقينى پاك از آلودگى به شك.
آرى يقين مراتبى دارد: مرتبه اوّل، مرحله اى است كه انسان از طريق استدلال به آن راه مى يابد و آن را عِلْمُ الْيَقين مى گويند.
مرحله دوّم، آن است كه انسان از طريق شهود به آن مى رسد گويى از دور با چشم خود انوار الهى را مشاهده مى كند و صحنه هاى قيامت را مى بيند و آن را عَيْنُ الْيَقين مى گويند.
مرحله سوّم، كه مرحله نهايى است آن است كه گويى نزديك مى شود و همه چيز را لمس مى كند، انوار الهى اطراف او را احاطه مى نمايد و نسيم روح بخش بهشتى، روح او را نوازش مى كند و آتش سوزان دوزخ بر تنش اثر مى گذارد و آن را حَقُّ الْيَقِيْن مى نامند، بنابراين منظور از جمله «عَايَنَ» و «وَقَفَ» همان مرحله نهايى ايمان و يقين است كه انسان بالمعاينه و از نزديك به مقام شهود مى رسد و در كنار آن قرار مى گيرد.(1)