آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

گاهى حلم به صورت كظم غيظ است، كه به آن (تَحَلُّم) گويند، يعنى شخصى ناراحت شده و غيظ مى كند، ولى خود را كنترل مى نمايد. اگر انسان چنين شد، پس از مدّتى داراى ملكه حلم مى شود. در روايت از مولى على(ع) است: «كسى كه مُتَحَلِّم شد و سعى كرد حلم را پيشه كند حليم مى شود». گاهى نيز حلم به صورت سكوت و بى اعتنائى به طرف مقابل است و گاهى به صورت جمله اى كوتاه، و گاهى به صورت اخم كردن است، و گاهى به صورت جواب نيك و حَسَن و گاهى جواب نيك تر و احسن.

گاهى حلم به صورت كظم غيظ است، كه به آن (تَحَلُّم) گويند، يعنى شخصى ناراحت شده و غيظ مى كند، ولى خود را كنترل مى نمايد. اگر انسان چنين شد، پس از مدّتى داراى ملكه حلم مى شود. در روايت از مولى على(عليه السلام) است: «مَنْ تَحَلَّمَ حَلُمَ»؛ (كسى كه مُتَحَلِّم شد و سعى كرد حلم را پيشه كند حليم مى شود). «تحلّم» از باب تفعّل است يعنى كارى را با مشقت انجام دادن، مثل تكلّف، تَكَسُّب، تَعَلُّم. حلم براى كسى نمى آيد مگر با تحلّم، چنان كه علم هم براى كسى نمى آيد مگر با تعلّم «اِنَّمَا العِلمُ بِالتَّعَلُّمِ وَ الحِلمُ بِالتَّحَلُّمِ».(1)
در روايتى از مولى على(عليه السلام) آمده است: «خَيرُ الحِلمِ اَلتَّحَلُّمُ»؛(2) (بهترين حلم، «تَحَلُّم» است) و وجه آن روشن است، زيرا تحلّم وسيله رسيدن به حلم است و وقتى حلم به صورت ملكه درآمده، آنقدرها مشكل نخواهد بود.
گاهى نيز حلم به صورت سكوت و بى اعتنائى به طرف مقابل است و گاهى به صورت جمله اى كوتاه، چنان كه حضرت ابراهيم(عليه السلام) به آن دشنام دهنده فرمودند: «خدا تو را هدايت كند» و يا در قرآن آمده كه مؤمنين در جواب جاهلين از روى بى اعتنائى گويند «سلام» و گاهى به صورت اخم كردن است و گاهى به صورت جواب نيك و حَسَن و گاهى جواب نيك تر و احسن «اِدْفَع بِالَّتِى هِىَ اَحْسَنُ»(3).
هر چه عقل بيشتر باشد، حلم افزونتر است، حلم عزّتى است كه انفع و ارفع از آن نيست، اگر عقل، خليل و رفيق انسان است، حلم، وزير او است، حلم لشكرى است كه انسان را از مردان جنگى «شجاع» در كارزار روزگار بى نياز مى كند، حلم جمال مرد و پوشاننده عيوب او است.(4)