آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«حلم» به معنی ثابت بودن در امور است؛ که جزء فضیلت ها و صفات حمیده و نشانه عقل می باشد. انجام هر عملی در حالت عصبانیت باعث پشیمانی می شود. امام علی(ع) به قنبر فرمودند: «دشنام دهنده ی خود را از روى بى اعتنائى رها كن تا پروردگار را خشنود و شيطان را غضبناك و دشمنت را عقوبت نمایی. قسم به خدائى كه دانه را شكافت و انسانها را خلق كرد، مؤمن راضى نمى كند پروردگارش را به مثل حلم و ناراحت نمى كند شيطان را به مثل سكوت و احمق و نادان هم عقوبت نمى بينند به مثل سكوت».

براى «حلم» اهل لغت و اخلاق دو تفسير ذكر كرده اند:
1ـ «الحِلمُ ضَبْطُ النّفس عَنْ هَيَجانِ الغَضَبِ»؛ (حلم كنترل كننده نفس از هيجان قوه غضب است).
2ـ «الحِلمُ هو التَثَبُّت فِى الاُمور»؛ (حلم، ثابت بودن در امور است).
اين تفسير دوم نسبت به همه چيز است نه فقط غضب، يعنى اعتدال در امور كه از اعتدال قواى نفس سرچشمه مى گيرد. ايستادن و حوصله كردن براى رسيدن به حقائق و عدم شتابزدگى و از جمله استقامت در مقام غضب است (نه سست شوى و نه از كوره در بروى) حلم را فضيلت و صفت حميده اى مى دانند، كه حد وسط «مهانة» و «افراط در غضب» مى باشد و اين صفت از جنود عقل است، چنانكه مقابل اين صفت «سفة» است كه از جنود جهل است. در حديثى از امام صادق(عليه السلام) در كافى آمده است: «حلم، نشانه عقل و عدم آن نشانه سفاهت و بيخردى است».(1)
گفته اند در حال عصبانيت نه تصميم، نه تنبيه، نه اقدام، كه بعداً پشيمانى دارد؛ زيرا اين سه در حال عصبانيت بى حساب است و بدانيد بعد كفاره آن را پس مى دهيد. من بارها تجربه كرده ام كه در حال عصبانيت عقل درست كار نمى كند و تحت تأثير غضب قرار مى گيرد و تصميم گيرى براى آن مشكل است، بايد صبر كرد تا از حوزه عصبانيت خارج شد و سپس تصميم گرفت.
در حديثى از امام على(عليه السلام) آمده است كه: «قنبر غلام حضرت روزى از طرف نادانى مورد اهانت واقع شد، قنبر ناراحت شد، آمد جواب دهد، مولى علی(عليه السلام) فرمودند: «مَهلا يا قَنْبَر دَع شَاتِمَكَ مِهَاناً تَرضَ الرَّحمَنَ وَ تَسخَطُ الشَّيطَانَ وَ تَعَاقَبَ عَدُوَّكَ فَوَ الَّذِى فَلَقَ الحَبَّةَ وَ بَرَءَ النَّسَمَةَ مَا اَرْضَى المُؤمِنُ رَبَّهُ بِمِثْلِ الحِلمِ وَ لَااَسْخَطَ الشَّيطَانَ بِمِثلِ الصُّمتِ وَ لَاعُوقِبَ الاَحمَقُ بِمِثلِ السُّكُوتِ»؛ (آهسته قنبر، دشنام دهنده ی خود را از روى بى اعتنائى رها كن تا پروردگار را خشنود و شيطان را غضبناك و دشمنت را عقوبت نمایی [زيرا عقوبتى براى او بهتر از بى اعتنائى نيست] قسم به خدائى كه دانه را شكافت و انسانها را خلق كرد، مؤمن راضى نمى كند پروردگارش را به مثل حلم و ناراحت نمى كند شيطان را به مثل سكوت و احمق و نادان هم عقوبت نمى بينند به مثل سكوت)».(2)
قسم حضرت به ايجاد كننده دو لحظه حساس كه اوج قدرت و نمايش الهى است، حاكى از اهميت مسئله است، باز شدن دانه و شكسته شدن دژ محكم پوسته توسط جوانه لطيف و خلقت اعجاب آور انسان، بسيار پرمفهوم و پرمعنا است، يعنى آن خدائى كه چنين قدرتى دارد از هيچ چيز مثل حلم خوشنودتر نمى شود؛ چنانكه دشمن او شيطان هم از هيچ چيزى به مثل سكوت در برابر نادان ملول و ناراحت نمى گردد.(3)