آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بر اساس آیات قرآن، نشانه های روشنی از تاثیر تغذیه در روحیه، اخلاق و ملکات نفسانی وجود دارد، زیرا رابطه بسيار نزديك و تنگاتنگى بین جسم و روح آدمى وجود دارد. از این رو خداوند در توصیف یهودیانی که حقایق کتب آسمانی را تحریف می کردند، می فرماید: «آنها به سخنان تو گوش فرا مى دهند تا آن را تکذیب کنند و بسیار مال حرام مى خورند». هم چنین می فرماید: «شیطان می خواهد بوسیله شراب و قمار، عداوت ایجاد کنند». بر این اساس غذا و نوشیدنى حرام مى تواند در شکل گیرى رذایل اخلاقى همانند پرخاشگرى و عداوت موثر باشد.

شايد در ابتداى امر، عجیب باشد که چگونه مى تواند تغذيه در اخلاق و روحيّات و ملكات نفسى اثر بگذارد؟ چرا كه آن مربوط به جسم است و اين مربوط به روح، ولى با توجّه به رابطه بسيار نزديك و تنگاتنگى كه در ميان جسم و روح آدمى است، جايى براى اين تعجّب باقى نمى ماند.
بسيار مى شود كه يك حالت بحرانى روحى و غم و اندوه شديد جسم را در مدّت كوتاهى، ضعيف و پژمرده و ناتوان مى سازد، موهاى انسان را سفيد، چشم را كم نور و قوّت و توان را از دست و پا مى گيرد؛ عكس اين مسأله نيز صادق است كه حالات خوب جسمانى در روح انسان اثر مى گذارد، روح را شاداب و فكر را قوّت مى بخشد.
از قديم الايّام تأثير غذاها بر روحيّات اخلاق انسانى مورد توجّه دانشمندان بوده است و حتّى اين مطلب جزء فرهنگ توده هاى مردم شده است؛ مثلاً، خونخوارى را مايه قساوت و سنگدلى مى شمردند و معتقد بودند كه عقل سالم در بدن سالم است.
در آيات قرآن مجيد و روايات اسلامى نيز نشانه هاى روشنى براى اين معنى ديده مى شود. در اینجا به برخی از آیات اشاره می کنیم:
در آيه 41 سوره «مائده» درباره گروهى از يهود كه مرتكب كارهاى خلافى از قبيل جاسوسى بر ضدّ اسلام و تحريف حقايق كتب آسمانى شده بودند، مى فرمايد:
(آنها كسانى هستند كه خدا نخواسته است دلهايشان را پاك كند)؛ «اُولئِكَ الَّذينَ لمْ يُرِدِ اللّهُ اَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ ...» و بلافاصله در آيه بعد مى فرمايد: «سَمّاعُونَ لِلْكَذِبِ اَكّالُونَ لِلسُّحْتِ»؛ (آنها بسيار به سخنان تو گوش فرا مى دهند تا آن را تكذيب كنند و بسيار مال حرام مى خورند!).
اين تعبير نشان مى دهد كه آلودگى دلهاى آنها بر اثر اعمالى همچون تكذيب آيات الهى و خوردن مال حرام بطور مداوم بوده است؛ زيرا بسيار از فصاحت و بلاغت دور است كه اوصافى را براى آنها بشمرد كه هيچ ارتباطى با جمله «لَمْ يُرِدِ اللّهُ اَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ» نداشته باشد.
و از اين جا روشن مى شود كه خوردن مال حرام سبب تيرگى آيينه دل و نفوذ اخلاق رذيله و فاصله گرفتن با فضائل اخلاقى است.
در آيه 91 سوره «مائده» درباره شراب و قمار مى فرمايد: (شيطان مى خواهد در ميان شما به وسيله شراب و قمار، عداوت ايجاد كنند)؛ «اِنَّما يُرِيْدُ الشَّيطانُ اَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ العَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِى الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ».
بى شك عداوت و بغضاءِ دو حالت درونى و اخلاقى است كه در آيه بالا رابطه ميان آن و نوشيدن شراب ذكر شده و اين نشان مى دهد كه غذا و نوشيدنى حرامى همچون شراب مى تواند در شكل گيرى رذائل اخلاقى همانند پرخاشگرى و ستيزه جويى و عداوت و دشمنى اثر بگذارد.
در آيه 51 سوره «مؤمنون» مى خوانيم: (اى پيامبران! از غذاهاى پاكيزه بخوريد و عمل صالح انجام دهيد)؛ «يا اَيُّها الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً».
بعضى از مفسّران معتقدند ذكر اين دو (خوردن غذاهاى پاك و انجام عمل صالح) پشت سر يكديگر دليل بر وجود يك نوع ارتباطى بين اين دو است و اشاره به اين است که غذاهاى مختلف آثار اخلاقى متفاوتى دارد، غذاى حلال و پاك، روح را پاك مى كند و سرچشمه عمل صالح مى شود و غذاهاى حرام و ناپاك روح و جان را تيره و سبب اعمال ناصالح مى گردد.(1)
در تفسير «روح البيان» بعد از اشاره به ارتباط عمل صالح با بهره گيرى از غذاى حلال به اشعار زير استناد شده:
علم و حكمت زايد از لقمه حلال *** عشق و رقّت آيد از لقمه حلال!
لقمه تخم است و برش انديشه ها *** لقمه بحر و گوهرش انديشه ها
و در شعر ديگرى نقل مى كند:
قطره باران تو چون صاف نيست *** گوهر درياى تو شفّاف نيست!(2)
در تفسير اثنى عشرى، در ذيل همين آيه نيز اشاره به رابطه صفا و نورانيّت قلب و اعمال صالح با تغذيه حلال شده است.(3)،(4)