آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن کریم، اصحاب پیامبر(ص) را به انواع مختلفى تقسیم مى کند، بدون فرق بین بدرى و غیر بدرى، قبل از حدیبیه ایمان آورده یا بعد آن و... . برخی چنان والا بودند که به برکت وجود آنان باران مى بارید و برخی مثل منافقان شناخته شده، مؤلفة القلوب، فاسق، بیماردلان، افراد در آستانه ارتداد، از جبهه گریزان و... ایمانشان ارزشی نداشت و آنها را نمى توان عادل و با تقوا شمرد.

قرآن کریم، اصحاب پیامبر(صلى الله علیه وآله) را به انواع مختلفى تقسیم مى کند، بدون فرق بین بدرى و غیر بدرى و بین آنکه قبل از حدیبیه ایمان آورده باشد یا پس از آن، قبل از فتح به مسلمانان پیوسته باشد یا پس از آن. چهره هاى اصلى این گروه ها از این قرار است:
1ـ منافقان شناخته شده (منافقون: 1)
2ـ منافقان نیرنگ باز (توبه: 101)
3ـ بیماردلان (احزاب: 12)
4ـ گوش سپردگان به فتنه گران دشمن (توبه: 45 ـ 47)
5ـ آمیزندگان کار خوب و بد (توبه: 102)
6ـ افراد در آستانه ارتداد (آل عمران: 154)
7ـ تسلیم شدگان غیرمؤمن (حجرات: 14)
8ـ مؤلفة القلوب (توبه: 60)
9ـ فاسق (حجرات: 6)
10ـ از جبهه گریزان در مقابل کفار (انفال: 15 ـ 16)
این ده گروه از اصحاب پیامبر(صلى الله علیه وآله) را نمى توان عادل و باتقوا شمرد و آیاتِ ستایشگر اهل عدالت و تقوا هم شامل اینان نمى شود، وگرنه در مفهوم آیات تناقض پیش مى آید.
قرآن کریم از ارتداد گروهى از صحابه پس از رحلت پیامبر(صلى الله علیه وآله) خبر مى دهد:
«وَما مُحَمَّدٌ إِلاّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِکُمْ...».(1) اگرچه آیه، لحنِ شرطى و اگرى دارد (آیا اگر پیامبر بمیرد یا کشته شود به جاهلیت بر مى گردید؟) و قضیه شرطیّه بر وقوعِ آن دلالت نمى کند، ولى مضمون آن مى رساند که در میان صحابه پیامبر در زمان نزول آیه یعنى در سال سوم هجرى در جنگ اُحد، کسانى بودند که رفتار و کارهایشان نشان مى داد که ممکن است پس از رحلت پیامبر(صلى الله علیه وآله)، مرتدّ شوند. پس چگونه مى توان همه اصحاب را، حتى همه شرکت کنندگان در نبرد اُحد را یکسان دانست؟ تا چه رسد به آنان که پس از اُحدیون ایمان آوردند و پایین تر از آنان بودند!
وقتى این آیات، به آیاتِ ستایشگر از مؤمنان ضمیمه شود، مفسّر به یک نتیجه روشن مى رسد و آن این که صحابه پیامبر(صلى الله علیه وآله)، برخى صالح بودند و برخى ناصالح، برخى چنان والا بودند که به برکت وجود آنان باران مى بارید و بعضى ایمانى داشتند که به چیزى نمى ارزید.(2)