آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن در آیات مختلف حرف ها و اعمال برخی صحابه را نقد کرده و در برخى از آیات، گروهى را مى ستاید. در آیه 144 سوره آل عمران، واقعه اُحد مقدمه و هشدارى براى پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) بود و مردم را خبر داد و توبیخ کرد که اگر پیامبر(ص) بمیرد یا کشته شود، از دین بر مى گردند. این آیه خبر مى دهد که بازگشت از دین پس از رحلت پیامبر(ص)، امکان دارد. پس آیا مى توان کسانى را که چنین احتمالى در باره آنان مى رود، به عدالت کامل که هم مرز با عصمت است توصیف کرد؟
 

قرآن کریم در سوره ها و آیه هاى مختلف، حرف ها و عمل هاى صحابه را به روشنى نقد مى کند و در برخى از آیات، گروهى را مى ستاید. از این رو درست نیست که گروهى را در نظر بگیریم و از گروهى چشم بپوشیم. لذا در این مطلب، برخى آیات را که به نقد افعال و آراى آنان پرداخته است بررسى مى کنیم.

الف. خبردادن قرآن از ارتداد گروهى از صحابه قرآن خبر مى دهد که ممکن است پس از رحلت پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) گروهى از صحابه مرتد شوند. در جنگ اُحد که عدّه اى از مسلمانان کشته شدند و عدّه اى گریختند، به نقل ابن کثیر شیطان ندا در داد: «محمد کشته شد». این سخن در دل عده اى اثر گذاشت و پنداشتند که پیامبر(صلى الله علیه وآله) کشته شده است، سست شدند و از جنگ دست کشیدند. مردى از مهاجران بر مردى از انصار گذشت که به خون خود آغشته بود. به او گفت: فلانى، مى دانى پیامبر(صلى الله علیه وآله) کشته شد؟ گفت: اگر هم محمد کشته شده، پیام خود را ابلاغ کرده است، شما از دینتان دفاع کنید. خداوند این آیه را نازل فرمود:

«وَما مُحَمَّدٌ إِلاّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِکُمْ...»(1)؛ (محمد جز فرستاده نیست، همچون فرستادگان پیشین. آیا اگر بمیرد یا کشته شود، به عقب و جاهلیت بر مى گردید؟)

ابن قیم جوزیه گوید: واقعه اُحد مقدمه و هشدارى براى پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) بود و مردم را خبر داد و توبیخ کرد که اگر پیامبر(صلى الله علیه وآله) بمیرد یا کشته شود، از دین بر مى گردند.(2) ظاهر ارتداد، اعم است از ارتداد و برگشتن از دین آن گونه که برخى منافقان آشکارا مى گفتند و ارتداد از عمل و جهاد و مبارزه با دشمنان و یارى حق و فراموش کردن سفارش پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله).

این آیه خبر مى دهد که بازگشت از دین پس از رحلت پیامبر(صلى الله علیه وآله)، امکان دارد. پس آیا مى توان کسانى را که چنین احتمالى در باره آنان مى رود، به عدالت کامل که هم مرز با عصمت است توصیف کرد؟ از این روست که آنان راضى نمى شوند آراء و سخنان صحابه نقد شود!(3)