آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

همیشه اضطراب و نگرانى یکى از بزرگترین بلاهاى زندگى انسان ها و آرامش یکى از گمشده هاى مهم بشر بوده است. ولى قرآن، با یک جمله کوتاه و پرمغز، مطمئن ترین و نزدیک ترین راه را نشان داده، و مى گوید: «بدانید که یاد خدا آرام بخش دل هاست». عوامل نگرانى و پریشانى عبارتند از: 1ـ آینده تاریک. 2- گذشته تاریک. 3- ضعف در برابر عوامل طبیعى. 4- احساس پوچى. 5- قدر نشناسى. 6ـ سوء ظن ها و توهّم ها و خیالات پوچ. 7ـ دنیا پرستى. 8ـ وحشت از مرگ. و تمام این عوامل با یاد خدا و ایمان به او از بین می رود.

همیشه اضطراب و نگرانى یکى از بزرگترین بلاهاى زندگى انسان ها بوده و هست و عوارض ناشى از آن در زندگى فردى و اجتماعى کاملاً محسوس است.
همیشه آرامش یکى از گمشده هاى مهم بشر بوده، و به هر درى مى زند تا آن را پیدا کند و اگر تلاش و کوشش انسان ها را در طول تاریخ براى پیدا کردن آرامش از طرق «صحیح» و «کاذب» جمع آورى کنیم خود کتاب بسیار قطورى را تشکیل مى دهد.
بعضى از دانشمندان، مى گویند: به هنگام بروز بعضى از بیمارى هاى واگیر دار، همچون «وبا» از هر ده نفر که ظاهراً به علت وبا مى میرند، مرگ اکثر آنها به علت نگرانى و ترس است و تنها اقلیتى از آنها حقیقتاً به خاطر ابتلاى به بیمارى «وبا» از بین مى روند!
به طور کلى «آرامش» و «دلهره» نقش بسیار مهمى در «سلامت» و «بیمارى» فرد، جامعه و سعادت و بدبختى انسان ها دارد، و چیزى نیست که بتوان از آن به آسانى گذشت، و به همین دلیل تا کنون کتاب هاى زیادى نوشته شده که موضوع آنها فقط نگرانى و راه مبارزه با آن، و طرز به دست آوردن آرامش است.
تاریخ بشر پر است از صحنه هاى غم انگیزى که انسان براى تحصیل آرامش به هر چیز دست انداخته و در هر وادى گام نهاده، و تن به انواع اعتیادها داده است.
ولى قرآن، با یک جمله کوتاه و پرمغز، مطمئن ترین و نزدیک ترین راه را نشان داده، مى گوید: «بدانید که یاد خدا آرام بخش دل ها است»! (1)
براى روشن شدن این حقیقت قرآنى به توضیح زیر توجه کنید:
عوامل نگرانى و پریشانى.
1ـ آینده تاریک ـ
گاهى اضطراب و نگرانى، به خاطر آینده تاریک و مبهمى است که در برابر فکر انسان خود نمائى مى کند، احتمال زول نعمت ها، گرفتارى در چنگال دشمن، ضعف و بیمارى، ناتوانى، درماندگى، و احتیاج، همه اینها آدمى را رنج مى دهد، اما ایمان به خداوند قادر متعال، خداوند رحیم و مهربان، خدائى که همواره کفالت بندگان خویش را بر عهده دارد، مى تواند این گونه نگرانى ها را از میان ببرد و به او آرامش دهد که: تو در برابر حوادث آینده درمانده نیستى، خدائى دارى توانا، قادر و مهربان.
2ـ گذشته تاریک ـ
گاه گذشته تاریک زندگى، فکر انسان را به خود مشغول مى دارد و همواره او را نگران مى سازد، نگرانى از گناهانى که انجام داده، از کوتاهى ها و لغزش ها، اما توجه به اینکه خداوند، غفّار، توبه پذیر، رحیم و غفور است، به او آرامش مى دهد، به او مى گوید: عذر تقصیر به پیشگاهش بر، از گذشته، عذر خواهى کن و در مقام جبران براى، که او بخشنده است و جبران کردن، ممکن.
3ـ ضعف در برابر عوامل طبیعى ـ
ضعف و ناتوانى انسان در برابر عوامل طبیعى و گاه در مقابل انبوه دشمنان داخلى و خارجى، او را نگران مى سازد که من در برابر این همه دشمن نیرومند، در میدان جهاد چه کنم؟ و یا در مبارزات دیگر، چه مى توانم انجام دهم؟ اما هنگامى که به یاد خدا مى افتد و متّکى به قدرت و رحمت او مى شود، قدرتى که برترین قدرت ها است و هیچ چیز در برابر آن یاراى مقاومت ندارد، قلبش آرام مى گیرد، با خود مى گوید: آرى، من تنها نیستم، من در سایه خدا، بى نهایت قدرت دارم!
قهرمانى هاى مجاهدان راه خدا در جنگها، چه در گذشته، چه در حال، و سلحشورى هاى اعجاب انگیز و خیره کننده آنان، حتى در آنجائى که تک و تنها بوده اند، بیانگر آرامشى است که در سایه ایمان پیدا مى شود.
هنگامى که با چشم خود مى بینیم، و با گوش مى شنویم: افسران رشیدى پس از یک نبرد خیره کننده، بینائى و یا دیگر اعضاى خود را به کلى از دست داده و با تنى مجروح به روى تخت بیمارستان افتاده اند، اما چنان آرامش خاطر و اطمینان دارند و آماده اند کمى بهبود یابند و بار دیگر اسلحه به دست گیرند و به میدان بروند که گوئى خراشى بر بدن آنها هم وارد نشده، به اعجاز آرامش در سایه ذکر خدا پى مى بریم. (2)
4ـ احساس پوچى ـ
گاهى نیز ریشه نگرانى هاى آزار دهنده انسان، احساس پوچى زندگى و بى هدف بودن آن است، ولى آن کسى که به خدا ایمان دارد، و مسیر تکاملى زندگى را به هدف بزرگ پذیرفته است، و تمام برنامه ها و حوادث زندگى را در همین خط مى بیند، نه از زندگى احساس پوچى مى کند و نه همچون افراد بى هدف و مردّد سرگردان و مضطرب است.
5ـ قدر نشناسى ـ
عامل دیگر نگرانى آن است که انسان، گاهى براى رسیدن به یک هدف زحمت زیادى را متحمل مى شود، اما کسى را نمى بیند که براى زحمت او ارج نهد، و قدردانى و تشکر کند، این ناسپاسى او را شدیداً رنج مى دهد و در یک حالت اضطراب و نگرانى فرو مى برد.
اما هنگامى که احساس کند، کسى از تمام تلاشها و کوششهایش آگاه است، و به همه آنها ارج مى نهد و براى همه پاداش مى دهد دیگر چه جاى نگرانى و ناآرامى است؟
6ـ سوء ظن ها و توهّم ها و خیالات پوچ ـ
یکى دیگر از عوامل نگرانى است که بسیارى از مردم در زندگى خود از آن رنج مى برند ولى چگونه مى توان انکار کرد که، توجه به خدا و لطف بى پایان او و دستور به حسن ظن، که وظیفه هر فرد با ایمانى است این حالت رنج آور را از بین مى برد، و آرامش و اطمینان جاى آن را مى گیرد.
7ـ دنیا پرستى ـ
دنیا پرستى و دلباختگى در برابر زرق و برق زندگى مادى یکى از بزرگترین عوامل اضطراب و نگرانى انسانها بوده و هست، تا آنجا که گاهى عدم دستیابى به رنگ خاصى از لباس یا کفش و کلاه، و یا یکى دیگر از هزاران وسائل زندگى، ساعت ها و یا روزها و هفته ها فکر دنیا پرستان را نا آرام و مشوّش مى دارد.
اما ایمان به خدا، و توجه به آزادگى مؤمن که همیشه با «زهد و پارسائى سازنده» و عدم اسارت در چنگال زرق و برق زندگى مادى همراه است، به همه این اضطراب ها پایان مى دهد، هنگامى که روح انسان على وار(علیه السلام) آن گونه وسعت یابد که بگوید: «دُنْیاکُمْ عِنْدِى لَأهْوَنُ مِنْ وَرَقَة فِى فَمِ جَرادَة تَقْضَمُها»؛ (دنیاى شما در نظر من بى ارزش تر از برگ درختى است که در دهان ملخى باشد که آن را مى جود)، (3) نرسیدن به یک وسیله مادّى یا از دست دادن آن، چگونه امکان دارد آرامش روح آدمى را بر هم زند و طوفانى از نگرانى در قلب و فکر او ایجاد کند!
8ـ وحشت از مرگ ـ
عامل مهم دیگر براى نگرانى، ترس و وحشت از مرگ است که همیشه روح انسان ها را آزار مى داده است، از آنجا که امکان مرگ تنها در سنین بالا نیست بلکه در سنین دیگر مخصوصاً به هنگام بیمارى ها، جنگ ها، نا امنى ها وجود دارد، این نگرانى مى تواند عمومى باشد.
ولى اگر ما از نظر جهان بینى، مرگ را به معنى فنا و نیستى و پایان همه چیز بدانیم (همان گونه که مادّیون جهان مى پندارند) این اضطراب و نگرانى کاملاً به جا است، و باید از چنین مرگى که نقطه پایان همه آرزوها و موفقیت ها و خواست هاى انسان است ترسید.
اما هرگاه در سایه ایمان به خدا مرگ را دریچه اى به یک زندگى وسیع تر و والاتر بدانیم، و گذشتن از گذرگاه مرگ را همچون عبور از دالان زندان و رسیدن به یک فضاى آزاد بشماریم، دیگر این نگرانى، منحصر به اینها نیست بلکه مى توان عوامل فراوان دیگرى براى آن نیز شمرد، ولى باید قبول کرد که بیشتر نگرانى ها به یکى از عوامل باز مى گردد.
و هنگامى که دیدیدم: این عوامل در برابر ایمان به خدا ذوب و بى رنگ و نابود مى گردد، تصدیق خواهیم کرد که یاد خدا مایه آرامش دل ها است، «ألا بِذِکْرِ الّلهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب». (4)، (5)