آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام(ع) در ترسيم حال اهل ذكر و اولياء الله مى فرمايد: «اگر حال آنها را در برابر خود مجسّم سازى كه به حسابرسى اعمال خود نشسته اند و سنگينى بار خطاهايشان را بر دوش خود احساس كرده و در نتيجه گريه گلويشان را فشرده و با صداى بلند در پيشگاه پروردگارشان در مقام اظهار ندامت و اعتراف به تقصير آمده اند، خواهى ديد كه آنان نشانه هاى هدايت اند، فرشتگان آنها را در ميان گرفته و آرامش بر آنها نازل شده و خداوند به آنها نظر رحمت افكنده و از سعى و كوشش آنها راضى است و موقعيتشان را مى ستايد».

امام(عليه السلام) در اين بخش از خطبه ترسيم دقيقى از حال اهل ذكر و اولياء الله مى كند كه چگونه آنها به محاسبه خويش مى نشينند و به جبران كاستيها مى پردازند، مى فرمايد: (اگر حال آنها را در برابر عقل خود مجسّم سازى و مقامات ستوده و مجالس آنان كه مشهود فرشتگان است را بنگرى كه نامه هاى اعمال خويش را گشوده و به حسابرسى اعمال خود نشسته اند و هر كار كوچك و بزرگى كه مأمور به آن بوده اند و كوتاهى كرده اند يا از آن نهى شده بودند و مرتكب گشته اند حساب مى كنند و سنگينى بار خطاهايشان را بر دوش خود احساس كرده كه از كشيدن اين بار سنگين ناتوانند و در نتيجه گريه گلويشان را فشرده و با صداى بلند همراه با يكديگر ضجّه مى زنند و در پيشگاه پروردگارشان در مقام اظهار ندامت و اعتراف به تقصير آمده اند)؛ «فَلَوْ مَثَّلْتَهُمْ(1)لِعَقْلِكَ فِي مَقَاوِمِهِمُ(2)الْمَحْمودَةِ، وَ مَجَالِسِهِمُ الْمَشْهُودَةِ، وَ قَدْ نَشَرُوا دَوَاوِينَ(3)أَعْمَالِهِمْ، وَ فَرَغُوا لُِمحَاسَبَةِ أَنْفُسِهِمْ عَلَى كُلِّ صَغِيرَة وَ كَبِيرَة أُمِرُوا بِهَا فَقَصَّرُوا عَنْهَا، أَوْ نُهُوا عَنْهَا فَفَرَّطُوا فِيهَا، وَ حَمَّلُوا ثِقَلَ أَوْزَارِهِمْ(4)ظُهُورَهُمْ، فَضَعُفُوا عَنِ الاِْسْتِقْلاَلِ بِهَا، فَنَشَجُوا(5)نَشِيجاً، وَ تَجَاوَبُوا(6)نَحِيباً(7)، يَعِجُّونَ(8)إِلَى رَبِّهِمْ مِنْ مَقَامِ نَدَم وَ اعْتِرَاف».
سپس امام(عليه السلام) بعد از ذكر حالات اولياء الله كه چگونه آنها مراقب حالات خويش و مشغول محاسبه اعمال خود هستند و چگونه در برابر كوتاهى هايى كه از آنها سرزده، عكس العمل نشان مى دهند و به درگاه خدا مى نالند، به نتيجه آن پرداخته مى فرمايد: ([اگر آن حالات و آن عوالم معنوى را در نظر مجسّم كنى] خواهى ديد كه آنان نشانه هاى هدايت و چراغهاى پرفروغ برطرف كننده تاريكيها هستند. فرشتگان آنها را در ميان گرفته و آرامش و سكينه الهى بر آنها نازل شده، درهاى آسمان به رويشان گشوده و جايگاه و مقامهاى والاى كرامت براى آنان فراهم گشته، در جايى كه خداوند به آنها نظر رحمت افكنده و از سعى و كوشش آنها راضى است و موقعيتشان را مى ستايد)؛ «لَرَأَيْتَ أَعْلاَمَ هُدىً، وَ مَصَابِيحَ دُجىً(9)، قَدْ حَفَّتْ بِهِمُ الْمَلاَئِكَةُ، وَ تَنَزَّلَتْ عَلَيْهِمُ السَّكِينَةُ، وَ فُتِحَتْ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ، وَ أُعِدَّتْ لَهُمْ مَقَاعِدُ الْكَرَامَاتِ فِي مَقْعَد اطَّلَعَ اللّهُ عَلَيْهِمْ فِيهِ، فَرَضِيَ سَعْيَهُمْ، وَ حَمِدَ مَقَامَهُمْ».
اين قسمت از كلام امام در واقع جواب شرطى است كه در جمله گذشته: «فَلَوْ مَثَّلْتَهُمْ...» بيان شده بود. امام(عليه السلام) در اينجا پنج وصف يا نتيجه مهم براى مراقبتهاى آنها ذكر مى فرمايد كه نشانه هاى هدايت و چراغهاى تاريكيها هستند. اشاره به اينكه آنها هرگز مانند زاهدان گوشه گير نيستند كه تنها گليم خود را از آب بيرون آرند، بلكه ناجيان غريقى هستند كه سعى مى كنند غافلان وآلودگان را از غرقاب گناه رهايى بخشند و از نظر مقام و موقعيت آن قدر والا مقام اند كه فرشتگان، گرداگرد آنها را گرفته و در خدمت آنان اند، همان گونه كه قرآن مى فرمايد: «الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلاَئِكَةُ».(10)
آرامش و سكينه الهى به مضمون «هُوَ الَّذِى أَنْزَلَ السَّكِينَةَ فِى قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لِيَزْدَادُوا إِيمَاناً مَّعَ إِيمَانِهِمْ»(11) بر وجودشان سايه افكنده و به مضمون «إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِى جَنَّات وَنَهَر * فِى مَقْعَدِ صِدْق عِنْدَ مَلِيك مُّقْتَدِر»(12) مقامات توصيف ناپذير فضل و رحمت الهى در انتظار آنان است. راستى هنگامى كه انسان اين كلمات پرمعنا را مى خواند كه چگونه اولياءالله در پرتو بندگى و عبوديّت، به جاهايى مى رسند كه به جز خدا نبيند، در فكر فرو مى رود كه اين انسان چه لياقت بزرگى دارد اگر قدر آن را بداند و استعداد خويش را به فعليّت برساند.(13)