آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اسماعیلیه معتقدند: معاد تنها روحانی است نه جسمانی، زیرا 1- اگر جسمانی باشد، باید احکام تکوینی مانند: بیماری و مرگ و... در آن جهان نیز وجود داشته باشد. 2- در معاد جسمانى، بدن ها پوسیده و تبدیل به بدن هاى جدید می شود و این بدن جدید باید عذاب بچشد، در حالی که  بدن جدید گناهى نکرده است. 3- با وجود آن که عذاب دورنى سهمگین تر از عذاب بیرونى است، چه نیازى به ایجاد یک بدن جدید است. 4- خداوند فرمود: شهدا نزد وى روزى مى خورند در حالی که بدن هایشان پوسیده است. بنابراین معاد جسمانى امکان ندارد.

ادله اسماعیلیه بر معاد روحانی عبارتند از :
الف) اگر معاد جسمانى باشد چگونه احکام تکوینى این جهان به آن جهان راه مى یابد و چگونه مرض و مرگ و خوردن و آشامیدن به آن جهان مى آید؟ و چون ساحت آن جهان از این امور دور است و نیازى به خوردن و آشامیدن و امثال آن نیست. بنابراین معاد هم نمى تواند جسمانى باشد. در دیدگاه اسماعیلیه درک چیزها به صُوَر علمى است و لذات معنوى در آنجا حاکمند، پس اگر فقط معنویات در آنجا حاکمند و عالم معقول است، احتیاج به بدن نیست، بلکه اگر باشد مانع است. پس معاد باید روحانى باشد.
ب) بنابر دیدگاه قائلین به معاد جسمانى بدن هاى پوسیده تبدیل به بدن هاى جدید شده و این بدن هاى جدید عذاب مى کشند. حال سؤال این است که بدن هاى جدید چه گناهى کرده اند که باید عذاب بکشند. بدن هاى گناه کرده پوسیدند و بدن هاى جدید عذاب مى کشند و این از عدالت خدا به دور است. پس معاد باید روحانى باشد تا همان نفس ناطقه که باقى مانده و از جهانى به جهان دیگر آمده، عذاب بکشد تا عقاب الهى متوجه کننده کار باشد.
ج) قدرت کامل الهى قادر و تواناست که هر آن چه را اراده فرماید، عذاب نماید. از درون جانش بسوزاند و کیفر دهد. پس چه نیازى به ایجاد یک بدن جدید است و حال آنکه عذاب دورنى سهمگین تر از عذاب بیرونى است.
د) خانه آخرت خانه تحول و تغییر نیست و اگر بدن عنصرى در آنجا عذاب بکشد، تغییر وتحول پذیر خواهد بود و این خلف است.
هـ) از قائلین به معاد جسمانى سؤال مى کنیم که آیا شهداء اکنون زنده اند یا نه؟ ظاهر امر این است که آنان کشته شده و بدن هایشان پوسیده است، پس چرا خداوند فرمود که آنان نزد وى روزى مى خورند. پس اگر ارواح شهدا ثواب و عقاب مى شوند، پس چه لزومى به ساخت یک بدن جدید و ثواب و عقاب دادن به آن است.
بنابراین در دیدگاه اسماعیلیه معاد جسمانى امکان ندارد و تنهاد معاد روحانى قابل اثبات است. ولى ظاهر برخى از آیات معاد جسمانى را به ذهن متبادر مى سازد و تعداد این آیات اندک نیست. (1)