آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

پس از رحلت پیامبر(ص)، خلیفه اول و دوم هرگونه نقل و نوشتن احادیث آن حضرت را ممنوع کردند. خلیفه اول با این استدلال که قرآن به عنوان مرجع تبیین حلال و حرام در میان ما وجود دارد، نقل حدیث را ممنوع کرد. خلیفه دوم نیز در مبارزه با نقل حدیث به این اقدامات دست زد: 1- دستور به از بین بردن هر نسخه مکتوب حدیث. 2- نهی شدید مبلغین، از نقل حدیث. 3- مبارزه با نقل حدیث، از طریق مجازات و زندانی کردن. بدین ترتیب با تصمیمی سیاسی، مردم از مهم ترین مرجع اسلامی بعد از قرآن و بزرگ ترین منبع معارف محروم شدند.

به دنبال انحراف هاى عميقى كه پس از رحلت پيامبر(صلی الله علیه وآله) در جامعه اسلامى به وقوع پيوست، حادثه اسف انگيز ديگرى نيز رخ داد كه آثار شوم و زيان بار آن مدت ها بر جهان اسلام سنگينى مى كرد و آن عبارت از جلوگيرى از نقل و نوشتن و تدوين «حديث» بود.
با آنكه حديث و گفتار پيامبر(صلی الله علیه وآله) بعد از قرآن مجيد در درجه دوم اهميت قرار گرفته است و پس از كتاب آسمانى بزرگترين منبع فرهنگ اسلامى به شمار مى رود، و اصولاً اين دو، از هم قابل تفكيك نمى باشند، خليفه اول و دوم به مخالفت با نقل وتدوين حديث برخاستند و به بهانه هاى پوچ و بى اساس، و در واقع با انگيزه هاى سياسى از هر گونه فعاليت مسلمانان در زمينه نقل و كتابت حديث به شدت جلوگيرى نمودند.
ابوبكر گفت: از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) چيزى نقل نكنيد و اگر كسى از شما درباره مسئله اى پرسيد، بگوييد كتاب خدا (قرآن) در ميان ما و شما است، حلالش را حلال و حرامش را حرام بشماريد.(1)
خليفه دوم براى جلوگيرى از نوشتن احاديث پيامبر(صلی الله علیه وآله) طى بخش نامه اى به تمام مناطق اسلامى نوشت: «هر كس حديثى از پيامبر(صلی الله علیه وآله) نوشته، بايد آن را از بين ببرد».(2)
وى تنها به صدور اين بخشنامه اكتفا نكرد، بلكه به تمام ياران پيامبر(صلی الله علیه وآله) و حافظان حديث اكيداً هشدار داد كه از نقل و كتابت حديث خوددارى كنند!
«قرظه بن كعب»، يكى از ياران مشهور پيامبر، مى گويد: هنگامى كه عمر ما را به سوى عراق روانه مى كرد، خود مقدارى با ما راه آمد و گفت: آيا مى دانيد چرا شما را بدرقه كردم؟ گفتيم: لابد خليفه براى احترام ما كه ياران پيامبريم، قدم رنجه كرده اند! گفت: گذشته از احترام شما، براى اين جهت شما را بدرقه نمودم كه مطلبى را به شما توصيه كنم تا به پاس پياده روى و بدرقه ام آن را انجام دهيد.
آنگاه افزود: شما به منطقه اى مى رويد كه مردم آنجا، با زمزمه تلاوت قرآن، فضاى مسجد و محفل خود را پر كرده اند، توصيه من به شما اين است كه آن ها را به حال خود واگذاريد و مردم را با احاديث، مشغول نسازيد و با نقل حديث، از خواندن قرآن باز نداريد، قرآن را پيراسته از هر سخن و حديثى براى مردم بخوانيد و از پيامبر(صلی الله علیه وآله) كمتر حديث به ميان آوريد، من نيز در اين كار با شما همكارى خواهم كرد!
وقتى كه «قرظه» به محل ماموريت خود وارد شد، به او گفتند: براى ما حديث نقل كن. وى جواب داد: خليفه ما را از نقل حديث باز داشته است.(3)
عمر در دوران خلافتش يك بار تصميم گرفت كه احاديث پيامبر را بنويسد، آنگاه به منظور تظاهر به آزادى، موضوع را با مردم در ميان نهاد و پس از يك ماه انديشيدن، راه چاره را يافت و به مردم اعلام كرد: «امتهاى گذشته را به ياد آوردم كه با نوشتن بعضى كتاب ها و توجه زياد به آنها از كتاب آسمانى خود باز ماندند، لذا من هرگز كتاب خدا (قرآن) را با چيزى درهم نمى آميزم».(4)
خليفه در اين باره تنها به سفارش و تاكيد اكتفا نمى كرد، بلكه هر كس را كه اقدام به نقل حديثى مى نمود. به شدت مجازات مى كرد، چنانكه روزى به «ابن مسعود» و «ابودرداء» و «ابوذر»، كه هر سه از شخصيت هاى بزرگ صدر اسلام بودند، گفت: اين حديث ها چيست كه از پيامبر(صلی الله علیه وآله) نقل مى كنيد؟ و آنگاه آن ها را زندانى كرد، اين سه تن تا هنگام مرگ عمر در زندان به سر مى بردند!.(5)
اين گونه كيفرها و سخت گيري ها باعث شد كه ساير مسلمانان نيز جرأت نقل و كتابت حديث را نداشته باشند.(6)