آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام در این خطبه به افرادی که در دیگران، برتری در مال، همسر، فرزند و... می بینند، توصیه می نماید که این امور باعث حسد و کینه و عداوت یا یأس و سوءظن به پروردگار نشود. زیرا مسأله مهم در زندگى انسان، آلوده نشدن به زشتى ها و پستى هایى است که سبب سرافکندگى و شرمندگى او مى گردد. آری انسانی که پاک زندگى کند یا در دنیا نیز همچون آخرت مشمول مواهب و نعمت هاى الهى مى شود یا عمر را به سختی ولی با نیک نامى پایان مى دهد و به سوى رحمت الهى و پاداش هاى بى مانند او مى شتابد.

امام علی(علیه السلام) در بخش نخستین خطبه 23 نهج البلاغه، براى تهذیب نفوس و پایان دادن به قسمت مهمّى از مفاسد اجتماعى، چنین مى فرماید:
(اما بعد [از حمد و ثناى الهى، بدانید!] مواهب پروردگار، مانند قطره هاى باران، از آسمان به زمین نازل مى شود و به هر کس، سهمى، زیاد یا کم [مطابق آن چه خداوند مقدّر فرموده] مى رسد)؛ «أمَّا بَعْدُ: فَإِنَّ الاَْمْرَ یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ إِلَى الاَْرْضِ کَقَطَراتِ الْمَطَرِ إِلَى کُلِّ نَفْس بِمَا قُسِمَ لَهَا، مِنْ زِیَادَة أَوْ نُقْصَان».
تشبیه به دانه هاى باران، تشبیه بسیار جالبى است؛ چرا که دانه هاى لطیف باران، به فرمان الهى، به صورت هاى متفاوتى، در زمین هاى مختلف نازل مى شود. ارزاق الهى نیز از آسمان جود و رحمتش بر زمین حیات بشرى نازل مى گردد و کاملا با هم متفاوت است. در بعضى از زمین ها آن قدر مى بارد که نهرهاى عظیم جارى مى شود و در بعضى، در تمام سال، مقدار ناچیزى مى بارد.
حضرت، سپس در یک نتیجه گیرى روشن، چنین مى فرماید:
(بنابراین، هرگاه یکى از شما، براى برادر خود، نوعى برترى در همسر و فرزند و مال یا جسم و جان ببیند، نباید نسبت به او، موجب فتنه گردد)؛ (و سبب حسد و کینه و عداوت و یا یأس و سوءظن به پروردگار شود) «فَإذا رَأَى أَحَدُکُمْ لاَِخِیهِ غَفِیرَةً(1) فى أَهْل أَوْ مَال أَوْ نَفْس، فَلاَ تَکُونَنَّ لَهُ فِتْنَةً».
سپس امام(علیه السلام) براى دلدارى افراد تهیدست صابر و شاکر، مطلب مستدلّى به این صورت بیان فرموده است:
(زیرا، هر گاه مسلمان، به عمل زشتى که از آشکار شدنش شرمنده مى شود و افراد پَست، آن را وسیله هتک حرمت او قرار مى دهند، دست نیالاید، به مسابقه دهنده ماهرى مى ماند که منتظر است در همان دور نخست، پیروز شود و سود وافرى ببرد، بى آن که زیانى ببیند)؛ «فَإِنَّ الْمَرْءَ المُسْلِمَ مَا لَمْ یَغْشَ دَنَاءَةً تَظْهَرُ فَیَخْشَعُ لَهَا إِذَا ذُکِرَتْ وَ یُغْرَىَ بِهَا لِئَامُ النَّاسِ، کانَ کَالفالِجِ(2) الْیَاسِر(3) الَّذِی یَنْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزَة مِنْ قِدَاحِهِ(4) تُوجِبُ لَهُ الْمَغْنَمَ، وَ یُرْفَعُ بها عَنْهُ الْمَغْرَمُ».
(مسلمانى که از خیانت به دور است، در انتظار یکى از دو خوبى از سوى خداوند است: یا فرا رسیدن دعوت الهى [که عمر او را به نیک نامى و حسن عاقبت پایان مى دهد] و در این حال، آن چه را خداوند از پاداش هاى نیک فراهم ساخته، براى او بهتر است، و یا سرانجام، در همین دنیا خداوند رزق او را وسیع مى کند و صاحب همسر و فرزند [و مال فراوان] در عین این که دین و شخصیت خود را حفظ کرده است)؛ «وَ کَذْلِکَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ الْبَرِیءُ مِنَ الْخِیَانَةِ یَنْتَظِرُ مِنَ اللهِ إِحْدَى الْحُسْنَیَیْنِ: إِمَّا دَاعِىَ اللهِ فَمَا عِنْدَاللهِ خَیْرٌ لَهُ، وَ إِمَّا رِزْقَ اللهِ فَإِذَا هُوَ ذُوْ أَهْل وَ مَال، وَ مَعَهُ دِینُهُ وَ حَسَبُهُ».
(ولى [بدانید فرق میان این دو بسیار است] مال و فرزندان، کشت و زراعت این جهانند، و عمل صالح و نیک، کشتِ آخرت است)؛ «وَ إِنَّ الْمَالَ وَ البَنِینَ حَرْثُ الدُّنْیَا، وَ الْعَمَلَ الصَّالِحَ حَرْثُ الاْخِرَةِ».
(امّا گاهى خداوند، هر دو را براى گروهى جمع مى کند)؛ (و از نعمتهاى دنیا و آخرت هر دو، بهره مند مى سازد) «وَ قَدْ یَجْمَعُهُمَا اللهُ تَعالى لاَِقْوَام».
در واقع، امام(علیه السلام) در این تحلیلِ دلنشین و دلپذیرش، این حقیقت را بیان مى کند که مسأله مهم در زندگى و سرنوشت انسان، آن است که آلوده به زشتى ها و پستى ها نشود، همان زشتى هایى که سبب سرافکندگى و شرمندگى او مى گردد او را بر سر زبان ها مى اندازد و شخصیتش را در نظر مردم، پائین مى آورد.
بنابراین، هر گاه انسان، پاک باشد و پاک زندگى کند، یکى از دو سرنوشت عالى، در انتظار اوست: یا عمر را به نیک نامى پایان مى دهد و به سوى رحمت الهى و پاداش هاى بى مانند او مى شتابد، و یا در بخش دیگرى از عمرش، مشمول مواهب مادّى این جهان مى گردد و صاحب هر دو بخش از نعمت هاى الهى مى شود. (5)