آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در آخرین فرازهای خطبه 23 نهج البلاغه، توصیه به کمک به خویشاوندان می نماید، آن گاه در ادامه می فرماید: اگر انسان از کمک به خویشان، خودداری کند، یک دست را از آن ها بازداشته، اما دست های زیادی ازکمک به او بازداشته می شود. حضرت در ادامه به این نکته اشاره می نماید که: تواضع و محبّت نسبت به بستگان، دوستی آن ها را دائمی خواهد کرد.

امام علی(علیه السلام) در آخرین فرازهای خطبه 23 نهج البلاغه نخست مى فرماید: (آگاه باشید! هیچ یک از شما نباید از بستگان نیازمند خود رویگردان شود و از آنان چیزى را دریغ دارد؛ که نگه داشتنش مایه فزونى نیست و از بین رفتنش کمبودى براى او نمى آورد)؛ «أَلاَ لاَیَعْدِلَنَّ أَحَدُکُمْ عَنِ الْقَرَابَةِ یَرَى بِهَا الْخَصَاصَةَ(1) أَنْ یَسُدَّهَا بِالَّذِی لایَزِیدُهُ إِنْ أَمْسَکَهُ وَ لاَیَنْقُصُهُ إِنْ أَهْلَکَه».
این تعبیر ممکن است که اشاره به یکى از این دو معنا باشد: یا اشاره به جنبه معنوى این کار باشد که محروم ساختن بستگان از امکاناتى که در اختیار دارد، برکت را از مال و زندگى انسان برمى چیند و مایه فزونى مال و ثروت او نمى شود و بر عکس، کمک کردن به آنان برکات الهى را به دنبال دارد و نقیصه ظاهرى به زودى به لطف پروردگار جبران مى شود.
و یا اشاره به جنبه ظاهرى و مادّى این کار است؛ چرا که مشکلات بستگان و خویشاوندان به هر حال به انسان منتقل مى شود و فکر او را آزار مى دهد و روح او را به خود مشغول مى دارد و آبرو و حیثیت او را به خطر مى اندازد و در مجموع مشکلات زندگیش را بیشتر مى کند، پس چه بهتر که به یارى آنها بشتابد که هم ثواب آخرت و هم برکات دنیوى و ذکر خیر و آبرو و شخصیت و آرامش خاطر براى خود کسب کند.
در حدیث آمده است که على(علیه السلام) فرمود: «اَلْبَرَکَةُ فى مال مَنْ آتى الزَّکاةَ وَ واسَى الْمُؤمنینَ وَ وَصَلَ الاَْقْرَبینَ»؛ (برکت در مال کسى است که زکات بدهد و با مؤمنان مواسات کند و نسبت به نزدیکان، صله رحم به جا آورد). (2)
حضرت در بیان دوم مى فرماید که: چرا انسان از کمک کردن به عشیره و بستگانش چشم بپوشد، در حالى که زیان و خسران بزرگى دامن او را مى گیرد؟!
(آن کس که دستِ دهنده خویش را از بستگانش بازدارد تنها یک دست را از آنها بازداشته و در مقابل، آنان دست هاى بسیارى از کمک کردن به او، بازمى دارند)؛ «وَ مَنْ یَقْبِضْ یَدَهُ عَنْ عَشِیرَتِهِ، فَإِنَّمَا تُقْبَضُ مِنْهُ عَنْهُمْ یَدٌ وَاحِدَةٌ وَ تُقْبَضُ مِنْهُمْ عَنْهُ أَیْد کَثِیرَةٌ».
هیچ عاقلى دست به چنین کارى نمى زند و حاضر نمى شود که سود بزرگى را از خود، به خاطر از دست دادن منافع کوچکى، دور کند.
حضرت در سومین و آخرین تعبیر به نکته دیگرى اشاره کرده، مى فرماید:
(آن کس که نسبت به بستگانش متواضع و نرمخو و پرمحبّت باشد، دوستى آنان را براى خود همیشگى خواهد ساخت)؛ «وَ مَنْ تَلِنْ حَاشِیَتُهُ یَسْتَدِمْ مِنْ قَوْمِهِ الْمَوَدَّةَ».
بسیار دیده ایم که از میان یک فامیل یا قبیله، فرد یا افرادى متمکّن مى شوند و به خاطر تکبّر وبخل، از همه بستگان خود فاصله مى گیرند و دوستانِ دیروزشان مبدّل به دشمنان امروز مى شوند، در حالى که اگر به شکرانه این نعمت ها، فروتنى و سخاوت را در برنامه خود قرار مى دادند، نه تنها از محبت شان کاسته نمى شد، بلکه فزونى مى یافت.
این موضوع قابل توجّه است که تعبیر به «حاشیه» در جمله بالا، تاب دو معنا را دارد: نخست این که اشاره به صفات و روحیات خود انسان باشد ـ که در تفسیر بالا آمد ـ و دیگر این که اشاره به اطرافیان و کارگزاران بوده باشد. بنابراین مفهومِ جمله چنین مى شود که کسى که اطرافیان او نسبت به مردم، خوش برخورد و متواضع و پرمحبّت اند، دوستى اقوام دور و نزدیکش را همواره به او جلب مى کنند.
بسیار دیده ایم کسانى خودشان آدم هاى خوبى هستند، ولى بر اثر خشونت اطرافیان و سوء برخوردشان با مردم، همه از اطرافشان پراکنده شده اند. (3)