آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«بِسْمِ اللّه» در سوره حمد سر آغازى است براى هر کار، و استمداد از خدا به هنگام شروع را مى آموزد. آیه بعد درسى است از بازگشت همه نعمت ها به خدا. در ادامه تربیت و حاکمیت خدا بر پایه رحمت و رحمانیت را می رساند. سپس اشاره به معاد شده و توحید در عبادت و استعانت را بیان مى کند. در پایان نیاز بندگان به مساله هدایت و ترسیم روشن از «صراط مستقیم» مطرح شده است.

هفت آیه اى که در این سوره وجود دارد هر کدام اشاره به مطلب مهمى است
1ـ «بِسْمِ اللّهِ» سر آغازى است براى هر کار و استمداد از ذات پاک خدا را به هنگام شروع در هر کار به ما مى آموزد.
2 ـ «الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمین» درسى است از باز گشت همه نعمت ها و تربیت همه موجودات به «اللّه» و توجه به این حقیقت که همه این مواهب از ذات پاکش سرچشمه مى گیرد.
3 ـ «الرَّحْمنِ الرَّحیم» این نکته را بازگو مى کند که اساس خلقت، تربیت و حاکمیت او بر پایه رحمت و رحمانیت است و محور اصلى نظام تربیتى جهان را همین اصل تشکیل مىدهد.
4 ـ «مالِکِ یَوْمِ الدِّین» توجهى است به معاد و سراى پاداش اعمال و حاکمیت خداوند بر آن دادگاه عظیم.
5 ـ «إِیّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیّاکَ نَسْتَعین»، توحید در عبادت و توحید در نقطه اتکاء انسان ها را بیان مى کند.
6 ـ «إِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ» بیانگر نیاز و عشق بندگان به مساله هدایت و نیز توجهى است به این حقیقت که هدایت ها همه از سوى او است!
7 ـ سرانجام آخرین آیه این سوره، ترسیم واضح و روشنى است از «صراط مستقیم» راه کسانى است که مشمول نعمت هاى او شده اند و از راه مغضوبین و گمراهان جدا است «صِراطَ الَّذینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لاَ الضّالِّین»
و از یک نظر این سوره به دو بخش تقسیم مى شود:
بخشى از حمد و ثناى خدا سخن مى گوید.
و بخشى از نیازهاى بنده.
چنانکه در «عیون اخبار الرضا»(علیه السلام) در حدیثى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: خداوند متعال چنین فرموده: «من سوره حمد را میان خود و بنده ام تقسیم کردم نیمى از آن براى من و نیمى از آن براى بنده من است و بنده من حق دارد هر چه را مى خواهد از من بخواهد
هنگامى که بنده مى گوید: «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ»
فرماید: بنده ام به نام من آغاز کرد، و بر من است که کارهاى او را به آخر برسانم و در همه حال او را پر برکت کنم.
و هنگامى که مى گوید: «الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ» خداوند بزرگ مى گوید بنده ام مرا حمد و ستایش کرد و دانست نعمت هائى را که دارد از ناحیه من است و بلاها را نیز من از او دور کردم، گواه باشید که من نعمت هاى سراى آخرت را بر نعمت هاى دنیاى او مى افزایم و بلاهاى آن جهان را نیز از او دفع مى کنم، همان گونه که بلاهاى دنیا را دفع کردم.
هنگامى که مى گوید: «الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» خداوند مى گوید: بنده ام گواهى داد که من رحمان و رحیمم، گواه باشید بهره او را از رحمتم فراوان مى کنم، و سهم او را از عطایم افزون مى سازم.
هنگامى که مى گوید: «مالِکِ یَوْمِ الدِّین» او مى فرماید: گواه باشید همان گونه که او حاکمیت و مالکیت روز جزا را از آن من دانست، من در روز حساب، حسابش را آسان مى کنم، حسناتش را مى پذیرم، و از سیئاتش صرف نظر مى کنم.
هنگامى که مى گوید: «إِیّاکَ نَعْبُدُ» خداوند بزرگ مى گوید: بنده ام راست مى گوید، تنها مرا پرستش مى کند، من شما را گواه مى گیرم بر این عبادت خالص ثوابى به او مى دهم که همه کسانى که مخالف این بودند به حال او غبطه خورند.
هنگامى که مى گوید: «وَإِیّاکَ نَسْتَعین» خدا مى گوید: بنده ام از من یارى جسته، و تنها به من پناه آورده، گواه باشید من او را در کارهایش کمک مى کنم، در سختى ها به فریادش مى رسم، و در روز پریشانى دستش را مى گیرم.
و هنگامى که مىگوید: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ»(تا آخر سوره) خداوند مى گوید: این خواسته بنده ام بر آورده است، و او هر چه مى خواهد از من بخواهد که من اجابت خواهم کرد آنچه امید دارد، به او مى بخشم و از آنچه بیم دارد ایمنش مى سازم. (1)؛ (2)