آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در این که منظور از رؤیای پیامبر(ص) که در آیه 60 سوره اسراء، آمده چیست، اختلاف است: برخی آنرا به مشاهده واقعی در معراج معنی کرده اند. برخی با اینکه سوره مکی است آن را به خواب پیامبر(ص) در سال حدیبیه در مدینه تفسیر کرده اند که بشارت به پیروزی بر قریش بود و دو سال بعد با فتح مکه محقق شد. جمعی از مفسران شیعه و سنی نیز گفته اند: پیامبر(ص) در خواب دیدند میمون هایی از منبر ایشان بالا و پایین می روند، و آن را بر بنی امیه تفسیر کرده اند که خلافت رسول الله(ص) را به فساد کشیدند.

در آیه فوق مى خوانیم (ما رویائى را که به تو نشان دادیم تنها به عنوان آزمایش مردم بود)؛ «وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتِی أَرَیْناکَ إِلاّ فِتْنَةً لِلنّاسِ».
در تفسیر این «رؤیا» میان مفسران گفتگو بسیار است:
الف: جمعى از مفسران گفته اند: «رؤیا» در اینجا به معنى خواب نیست، بلکه مشاهده واقعى با چشم است و آن را اشاره به داستان «معراج» دانسته اند.
قرآن طبق این تفسیر، مى گوید: ماجراى معراج آزمایشى براى مردم از این جهت بود که صبحگاهان که پیامبر داستان معراج را بیان کرد، سر و صدا پیرامون آن برخاست، دشمنان آن را به باد مسخره گرفتند افراد ضعیف الایمان با شک و تردید به آن نگریستند و مؤمنان راستین آن را به طور کامل پذیرفتند، چرا که در برابر قدرت خدا همه این مسائل، سهل است.
تنها ایراد مهمى که به این تفسیر متوجه مى شود این است که: رؤیا معمولاً به معنى خواب است نه مشاهده در بیدارى.
ب: از «ابن عباس» نقل شده: «رؤیا» اشاره به خوابى است که پیامبر(صلى الله علیه وآله) در سال «حدیبیه» (سال ششم هجرت) در «مدینه» دید و به مردم بشارت داد: شما در آینده نزدیکى بر قریش پیروز خواهید شد و در نهایت آرامش وارد مسجد الحرام مى شوید، ولى مى دانیم این خواب در آن سال تحقق نیافت، بلکه دو سال بعد یعنى در سال «فتح مکّه» صورت پذیرفت، همین مقدار تأخیر، سبب شد که مؤمنان در بوته آزمایش قرار گیرند، آنها که ایمان ضعیفى داشتند گرفتار شک و شبهه شدند در حالى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) صریحاً به آنها مى گفت:
من به شما نگفتم امسال، به «مکّه» مى روید گفتم: در آینده نزدیک چنین خواهد شد (و چنین هم شد).
ایرادى که به این تفسیر متوجه مى شود آن است که: سوره «بنى اسرائیل» از سوره هاى مکّى است و ماجراى «حدیبیه»، در سال ششم هجرت واقع شده است!
ج: جمعى از مفسران شیعه و اهل تسنن نقل کرده اند: این خواب اشاره به جریان معروفى است و آن این که: پیامبر(صلى الله علیه وآله) در خواب دید میمون هائى از منبر او بالا مى روند و پائین مى آیند و بسیار از این مسأله غمگین شد آن چنان که بعد از آن کمتر مى خندید (این میمون ها را به «بنى امیه» تفسیر کرده اند که یکى بعد از دیگرى بر جاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) نشستند، در حالى که از یکدیگر تقلید مى کردند، افرادى فاقد شخصیت بودند و حکومت اسلامى و خلافت رسول اللّه را به فساد کشیدند).
این روایت را «فخر رازى» در تفسیر «کبیر» و «قرطبى» مفسر معروف اهل تسنن در تفسیر «الجامع» و «طبرسى» در «مجمع البیان» و جمعى دیگر نقل کرده اند.
مرحوم «فیض کاشانى» در تفسیر «صافى» مى گوید: این روایت از روایات معروف در میان عامه و خاصه است.
البته این سه تفسیر منافاتى با هم ندارند، ممکن است هر سه در معنى آیه جمع باشد، ولى همان گونه که گفتیم، تفسیر دوم با مکّى بودن سوره سازگار نیست. (1)