آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«خواب» به معنى تعطيل شدن قسمتى از فعاليت هاى خودآگاه مغز انسان است. به عقيده جمعى از دانشمندان، حيوانات و حتى گياهان نیز مى خوابند، يعنى قسمتى از فعاليت هاى حياتى آنها بطور متناوب با گذشت شب و روز تعطيل مى شود. اما اینکه چطور می شود انسان در خواب فرو می رود؟ نظریه هایی وجود دارد، که مهم ترین آنها عبارت است از نظریه عامل فیزیکی، عامل شیمیایی و عامل عصبی. با تمام این تحقیقات، اما هنوز راز اصلی این مساله در پرده ای از ابهام قرار دارد.

مسأله «خواب» همواره فكر دانشمندان را از دو جنبه به خود مشغول داشته است:
1. خواب چيست؟ چرا انسان به خواب مى رود؟ اصولاً در حال خواب چه نوع تغييرات فيزيولوژيكى در انسان پيدا مى شود؟ و ...
2. صحنه هايى را كه انسان در خواب مى بيند و رؤيا ناميده مى شود چيست و چگونه است؟ تاكنون به گفته بعضى از دانشمندان صدها نظريه درباره خواب و حقيقت رؤيا ابراز شده است، كه نشان مى دهد اين مسئله از دير زمان مورد مطالعه و بررسى دانشمندان بوده و آنچه ما در اينجا مى آوريم فشرده اى از مهمترين نظراتى است كه در اين بحث ابراز شده است.
نخست به اصل حقيقت خواب مى پردازيم تا ببينيم چه مى شود كه انسان به خواب مى رود؟ بعد بحث خود را درباره حقيقت «رؤيا» كه نقطه اصلى بحث ما است دنبال خواهيم كرد. خواب يعنى تعطيل شدن قسمتى از فعاليت هاى مغزى انسان (فعاليت هاى خودآگاه)، بديهى است هيچ گاه تمام فعاليت هاى اين مركز فرماندهى بدن تعطيل نمى شود؛ زيرا تعطيل عمومى آن مساوى است با مرگ! به عقيده جمعى از دانشمندان، خواب در تمام موجودات زنده هست، همه حيوانات و حتى گياهان مى خوابند، يعنى قسمتى از فعاليت هاى حياتى آنها بطور متناوب با گذشت شب و روز تعطيل مى شود.(1) اما اينكه چطور مى شود مغز انسان قسمتى از فعاليت هاى خود را تعطيل مى كند و در خواب فرو مى رود و فعاليت هاى جسمى به صورت كند و ملايم در مى آيد، و به زبان ساده چه مى شود كه انسان خوابش مى برد؟ اين سؤالى است كه پاسخ هاى فراوانى به آن داده شده است، و مهمترين آنها سه نظريه زير است:
1. نظريه عامل فيزيكى
2. نظريه عامل شيميايى
3. نظريه عامل عصبى
نخستين نظريه مى گويد: خواب، عامل فيزيكى دارد و علت اصلى آن، انتقال خون از مغز به سوى قسمت هاى پائين بدن و پاهاست، هنگامى كه خون متوجه قسمت هاى پائين بدن شد و كمتر به مغز رسيد مغز قسمتى از فعاليت خود را تعطيل مى كند. در اين موقع مى گوئيم فرد به خواب رفته است. طرفداران اين نظريه براى اثبات عقيده خود، از تختخواب هاى مخصوصى استفاده كرده اند كه تختخواب ترازويى ناميده مى شود و شخصى كه مى خواهد به خواب فرو رود روى اين تختخواب ها دراز مى كشد، تجربه نشان مى دهد كه قبل از خواب رفتن، سر او سنگين تر است؛ زيرا مقدار بيشترى خون را به سوى خود جلب كرده؛ اما هنگامى كه به خواب رفت طرف پاها سنگين تر مى شود و نشان مى دهد كه خون متوجه به آن سمت از بدن شده است. اين نظريه گرچه ذاتاً قابل قبول است - چون متكى به آزمايش مى باشد - ولى به هيچ وجه نمى تواند عامل اصلى خواب را نشان دهد؛ زيرا جاى اين سؤال باقى مى ماند كه بر اثر چه عاملى، خون مغز را رها كرده و متوجه به سوى پاها مى شود و به عبارت ديگر آنها نتيجه خواب را بيان كرده اند نه عامل اصلى پديد آمدن آن را.
طرفداران نظريه دوم (عامل شيميائى) مى گويند: به هنگام تلاش و كوشش، سمومى در بدن انسان جمع مى شود كه بخشى از مغز را از كار مى اندازد و هنگامى كه اين سموم در بدن انسان جذب شد از خواب بيدار مى شود؛ ولى آنها نتوانسته اند اين مطلب را روشن سازند كه چرا انسان به خواب مى رود و يك مرتبه از خواب بيدار مى شود، در حالى كه مى دانيم مسموميت يك موضوع تدريجى است و زائل شدن آن هم تدريجى، بنابراين انسان بايد تدريجاً از حالت بيدارى به حالت نيمه خواب و خواب زدگى و سپس خواب كامل فرو رود و همچنين تدريجاً بيدار شود در حالى كه چنين نيست، و اين دو پديده غالبا در يك «آن» انجام مى گيرد، البته ممكن است انسان يك ساعت در بستر بماند تا به خواب فرو رود؛ ولى لحظه فرو رفتن در خواب يك لحظه بيش نيست، همانطور كه بيدار شدن نيز در يك لحظه انجام مى گيرد، و اين با مسأله تدريجى بودن سازگار نمى باشد.
نظريه سوم مى گويد: در مغز آدمى يك سيستم فعال وجود دارد كه مغز را به كار وا مى دارد، هنگامى كه اين سيستم فعال از كار افتاد انسان مى خوابد اين سيستم فعال عصبى كه حكم گاز اتومبيل را دارد بر اثر خستگى خاموش مى شود؛ اما اين خستگى چيست؟ و چرا اين سيستم فعال عصبى از كار مى افتد؟ اينها سؤالاتى است كه پاسخ روشنى هنوز براى آن ندارند.
از آنچه گفته شد چنين نتيجه مى گيريم كه با تمام گفتگوها و بررسى هايى كه درباره حقيقت خواب شده است هنوز راز اصلى اين مسئله در پرده اى از ابهام باقى مانده است و ممكن است تحقيقات آينده دانشمندان پرده از روى آن بردارد.(2)