آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

 دو شان نزول درباره این آیات ذکر شده: 1-  در شأن برادران عبدالرحمن بن ثابت نازل شد که بعد از مرگ او اموال وی را بین خود تقسیم کردند و به همسر و فرزندانش ندادند و همسرعبدالرحمن به پیامبر(ص) شکایت کرد.  2- جابر بن عبداللّه در مورد نحوه تقسیم ارث از پیامبر(ص) سوال کرد که آیات فوق نازل شد و به آن پاسخ داد.

در آیات (11 ـ 12) سوره «نساء» می خوانیم: «یُوصیکُمُ اللّهُ فی أَوْلادِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الاُْنْثَیَیْنِ فَإِنْ کُنَّ نِساءً فَوْقَ اثْنَتَیْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثا ما تَرَکَ وَ إِنْ کانَتْ واحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَ لاَِبَوَیْهِ لِکُلِّ واحِد مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمّا تَرَکَ إِنْ کانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلَدٌ وَ وَرِثَهُ أَبَواهُ فَلاُِمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ کانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلاُِمِّهِ السُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّة یُوصی بِها أَوْ دَیْن آباؤُکُمْ وَ أَبْناؤُکُمْ لا تَدْرُونَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ لَکُمْ نَفْعاً فَریضَةً مِنَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ کانَ عَلیماً حَکیماً * وَ لَکُمْ نِصْفُ ما تَرَکَ أَزْواجُکُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ کانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَکُمُ الرُّبُعُ مِمّا تَرَکْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّة یُوصینَ بِها أَوْ دَیْن وَ لَهُنَّ الرُّبُعُ مِمّا تَرَکْتُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ وَلَدٌ فَإِنْ کانَ لَکُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمّا تَرَکْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّة تُوصُونَ بِها أَوْ دَیْن وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِد مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فِی الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّة یُوصى بِها أَوْ دَیْن غَیْرَ مُضَارّ وَصِیَّةً مِنَ اللّهِ وَ اللّهُ عَلیمٌ حَلیمٌ»؛ (خداوند درباره فرزندانتان به شما سفارش مى کند که سهم [میراث] پسر، به اندازه سهم دو دختر باشد؛ و اگر فرزندان شما، [دو دختر و] بیش از دو دختر باشند، دو سوم میراث از آن آنهاست؛ و اگر یکى باشد، نیمى [از میراث] از آن اوست. و براى هر یک از پدر ومادر او، یک ششم میراث است، اگر [میت] فرزندى داشته باشد؛ و اگر فرزندى نداشته باشد، و [تنها] پدر و مادر از او ارث برند، براى مادر او یک سوم است [و بقیه از آن پدر است]؛ و اگر او برادرانى داشته باشد، مادرش یک ششم مى برد [و پنج ششم باقیمانده، براى پدر است]، [همه اینها،] بعد از انجام وصیتى است که او کرده، و بعد از اداى دین است شما نمى دانید پدران و مادران و فرزندانتان، کدام یک براى شما سودمندترند! ـ این فریضه الهى است؛ و خداوند، دانا و حکیم است. * و براى شما، نصف میراث زنانتان است، اگر آنها فرزندى نداشته باشند؛ و اگر فرزندى داشته باشند، یک چهارم از آن شماست؛ پس از انجام وصیتى که کرده اند، و اداى دین [آنها]، و براى زنان شما، یک چهارم میراث شماست، اگر فرزندى نداشته باشید؛ و اگر براى شما فرزندى باشد، یک هشتم از آن آنهاست؛ بعد از انجام وصیتى که کرده اید، و اداى دین. و اگر مردى بوده باشد که کلاله [خواهر یا برادر] از او ارث مى برد، یا زنى که برادر یا خواهرى دارد، سهم هر کدام، یک ششم است [اگر برادران و خواهران مادرى باشند]؛ و اگر بیش از یک نفر باشند، آنها در یک سوم شریکند؛ پس از انجام وصیتى که شده، و اداى دین. به شرط آن که [از طریق وصیت و اقرار به دین،] به آنها ضرر نزند. این سفارش خداست؛ و خدا دانا و بردبار است).
شأن نزول:
«عبد الرحمن بن ثابت انصارى» برادر «حسان بن ثابت»، شاعر معروف صدر اسلام، از دنیا رفت در حالى که یک همسر و پنج برادر از او به یادگار مانده بود.
برادران میراث «عبد الرحمن» را در میان خود قسمت کردند و به همسر او چیزى ندادند. او جریان را به خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) عرض کرد و از آنها شکایت نمود. در این هنگام آیات فوق نازل شد و در آن، میراث همسران دقیقاً تعیین گردید.(1)
و نیز از «جابر بن عبداللّه» نقل شده که: بیمار شده بودم، پیامبر(صلى الله علیه وآله) از من عیادت کرد، من بى هوش بودم، پیامبر(صلى الله علیه وآله) آبى خواست، با مقدارى از آن وضو گرفت، و بقیه را بر من پاشید، من به هوش آمدم، عرض کردم: اى رسول خدا! تکلیف اموال من بعد از من چه خواهد شد؟
پیامبر(صلى الله علیه وآله) خاموش گشت، چیزى نگذشت که آیات فوق نازل گردید و سهم ورّاث در آن تعیین شد.(2)، (3)