آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اعمال نيک، بهترين عامل در دفع آثار سوء گناهان است. لذا شايسته است که در هنگام توبه تنها به استغفار قناعت نشود بلکه، عملا در مقام جبران بر آیند، و به همان اندازه حسنات انجام دهند. کما اينکه خوبي نمودن در مقابل بدي ديگران آثار سوء بدي را برطرف و زشتي عمل را به آنان برمي گرداند. البته اين حکم اخلاقى مخصوص موارد مؤثر است، و گرنه، اجراى حدود و کيفر بدکاران جزء قوانين اسلامى است.

پاسخ به این سؤال را مى توان با توجه به آیه 22 سوره «رعد» به دست آورد. خداى متعال مى فرماید: (آنها به وسیله حسنات، سیّئات خود را از بین مى برند)؛ «وَ یَدرَؤُنَ بِالحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ».
به این معنى که: به هنگام ارتکاب یک گناه و لغزش، تنها به پشیمان شدن و ندامت و استغفار، قناعت نمى کنند، بلکه، عملا" در مقام جبران بر مى آیند، و هر اندازه، گناه و لغزش آنها بزرگ تر باشد، به همان اندازه حسنات بیشترى انجام مى دهند، تا وجود خود و جامعه را از لوث گناه با آب حسنات بشویند.
«یَدرَئُونَ» از ماده «درء» (بر وزن زرع) به معنى دفع کردن است.
این احتمال نیز، در تفسیر آیه وجود دارد که آنها بدى را با بدى تلافى نمى کنند، بلکه سعى دارند اگر از کسى نسبت به آنها بدى برسد، با انجام نیکى در حق وى، او را شرمنده و وادار به تجدید نظر کنند، همان گونه که در آیه 34 سوره «فصلت» مى خوانیم: «ادفَع بِالَّتى هِىَ أَحسَنُ فَاِذَا الَّذِى بَینَکَ وَ بَینَهُ عَداوَةٌ کَاَنَّهُ وَلِىٌّ حَمِیمٌ»؛ (بدى را به آنچه نکوتر است از خود دور ساز، در این هنگام کسى که میان تو و او دشمنى و عداوت است، تغییر چهره مى دهد، گوئى دوست صمیمى تو است!)
در عین حال، هیچ مانعى ندارد که: آیه مورد بحث، در صدد بیان هر دو معنى باشد.
در احادیث اسلامى نیز، احادیثى به مضمون هر دو تفسیر وارد شده است:
در حدیثى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم، که به «معاذ بن جبل» فرمود: «إذا عَملِتَ سَیِّئةً فَاعْمَلْ بِجَنْبِها حَسَنَةً تَمْحُه»؛ (هنگامى که کار بدى کردى، در کنار آن کار خوبى انجام ده که آن را محو کند). (1)
و در نهج البلاغه مى خوانیم: امیر مؤمنان على(علیه السلام) فرمود: «عاتِبْ أخاکَ بِالإحْسانِ إلَیْهِ وَارْدُدْ شَرَّهُ بِالإنْعامِ عَلَیْهِ»؛ (برادرت را در برابر کار خلافى که انجام داده است، به وسیله احسان سرزنش کن، و شرّ او را از طریق انعام و احسان به او برگردان). (2)
البته، باید توجه داشت این یک حکم اخلاقى و مخصوص به مواردى است که این گونه برنامه ها مؤثر واقع مى شود، و گرنه، اجراى حدود و کیفر بدکاران که به عنوان یک قانون، در قوانین اسلامى آمده است، در همه کسانى که مشمول آن هستند، یکسان اجرا مى شود.
و در پایان آیه، پس از ذکر برنامه هاى مختلف گذشته، اشاره به عاقبت کار «اولوا الالباب» و اندیشمندان و طرفداران حق و عاملان به این برنامه ها، کرده مى فرماید: (عاقبت نیکِ سراىِ دیگر، از آن آنهاست)؛ «أولئکَ لَهُمْ عُقْبَى الدّارِ». (3)، (4)